سراوان هوشک lux48

انواع مقاله .نرم افزار تم بازی موبایل و کامپیوتر و مطالب سودمند ومفید

سراوان هوشک lux48

انواع مقاله .نرم افزار تم بازی موبایل و کامپیوتر و مطالب سودمند ومفید

اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یکی ازمشکلات عصر ما

در این مقاله سعی کردیم تاریخچه و تعریف اعتیاد و همچنین انواع مواد مخدر از جمله تریاک، مورفین، حشیش، ال‌اس دی و ... را مورد بررسی قرار بدهیم و به عوارض جسمی و روانی آنها در جامعه بپردازیم. همچنین مطالبی در مورد راههای پیشگیری از اعتیاد از جمله اطلاع رسانی از طریق رسانه‌ها، ایجاد آرامش‌ در خانواده را ارائه کردیم. و در آخر نیز به راههای درمان اعتیاد پرداخته‌ایم.

وزارت آموزش و پرورش

مجتمع آموزش عالی پیامبر اعظم (ص)

مرکز تربیت معلم آیت ا... طالقانی قم (معین)

اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یکی از

مشکلات اجتماعی عصر ما

استاد راهنما:

احمد آقاجانی

نگارش:

محسن شه بخش

دانشجوی کاردانی امور تربیتی

خرداد 1388

شماره:

بسمه تعالی تاریخ:

وزارت آموزش و پرورش

مجتمع آموزش عالی پیامبر اعظم(ص)

مرکز تربیت معلم آیت الله طالقانی قم (معین)

بدینوسیله مقاله پژوهشی برادر محسن شه بخش دانشجوی دوره کاردانی، رشته امور تربیتی ورودی سال 1386، تحت عنوان: (اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یکی از مشکلات اجتماعی عصر ما) در مورخه / / مورد تأیید واقع گردیده است و نمره‌ی نامبرده به عدد به حروف اعلام می‌گردد.

نام و نام خانوادگی استاد

احمد آقاجانی

امضاء و تاریخ

تقدیر و تشکر:

با حمد و سپاس بی‌قیاس به درگاه معبودی که آدمی را به فضیلت نطق و مزیت عقل از دیگر خلقان ممتاز گردانید.

و با درود فراوان و تحیّت بی‌پایان بر خاتم انبیاء و مقتدای اصفیا محمد مصطفی (ص)

و با سپاس بی حد به پیشگاه احدیّت که به بنده توفیق عنایت کرد تا این چند سطر را در مورد اعتیاد جمع‌آوری کنم و در خدمت جوانان عزیز قرار دهم. جوانانی که در عین زبیائی سراپایشان وقار و شرم است.

و با تشکر فراوان از استادم جناب آقای احمد آقاجانی که در نوشتن این مقاله از هیچ کمکی دریع نکردند.

و همچنین از دوستان خوبم، آقایان ابوذر دهواری ، یاسین پورمند و عبدالکریم پرکی که من را در تهیه این مقاله یاری نمودند تشکر می‌کنم.

تقدیم به

تمام کسانی که در آرزوی جامعه‌ای بدون اعتیاد هستند و در این زمینه تلاش می‌کنند که انسان‌ها از این بلای خانمان سوز‌ رهایی یابند.

تقدیم به :

دوستان خوبم محمد حسن سمازهی ـ عبدالوحید صبوری ـ اسماعیل جهاندیده ـ عبدالملک ریگی و شهرام لشکری و امیدوارم در تمامی مراحل زندگی موفق و مؤید باشند.

چکیده:

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه: 1

فصل اول: کلیاتی در مورد اعتیاد 3

اعتیاد از دیدگاه فقه اسلام 14

از دیدگاه قرآن: 17

فصل دوم: انواع مخدر مخدر و عوارض آن 18

فصل سوم: عوامل مؤثر بر اعتیاد 35

عوامل مؤثر بر اعتیاد: 36

عوامل فردی اعتیاد: 36

عوامل اجتماعی اعتیاد: 40

علل و زمینه‌های اعتیاد شامل موارد زیر است. 40

علل جغرافیایی اعتیاد: 48

علل اقتصادی اعتیاد: 49

علل سیاسی اعتیاد: 50

فصل چهارم: راههای پیشگیری از اعتیاد 51

راههای پیشگیری از اعتیاد 52

فصل پنجم:‌ درمان اعتیاد 56

درمان 57

نتیجه‌گیری: 62

منابع و مآخذ: 63

مقدمه:

امروزه اعتیاد به مواد مخدر به صورت یک بحران و مسئله‌ی بغرنج و پیچیده در آمده است که اساس اجتماع و شالوده خانواده‌ها را تهدید به فنا و سقوط می‌کند و هستی ملتها را به خاک و خاکستر تبدیل می‌سازد و در سیه چال بدبختی و فلاکت بازی نشاند. تلفات و خسارات مادی و معنوی آن کمتر از جنگها و درگیری‌های عمومی و بین‌المللی نیست، با این فرق اساسی که مرگ در جنگها اغلب بر اساس آرمان توأم با عزت و شرف است ولی نابودی در پای اعتیاد پنهانی و قرین بی هدفی و توأم با فلاکت و ذلت است.

جای تأسف است که به موازات پیشرفتهای علمی و صنعتی اعتیاد به مواد مخدر، در سرتاسر جهان شیوع پیدا می‌کند و هر روز به صورت تصاعدی بر ارقام و آمار معتادان افزوده می‌گردد و بنیاد‌های اخلاقی و معنوی و اجتماعی را متزلزل و تباه می‌سازد و جوانانی را گروه گروه مسموم و به مرگهای مصنوعی و زودرس محکوم می‌سازد. توسعه و گسترش آن به داخل منازل و کرایدور‌های مدارس و دانشگاه‌ها و زمینهای تربیت بدنی ورزش و به قشر‌های تحصیل کرده‌اعم از پزشکان، نوجوانان و قهرمانان و مهندسان، هنر‌پیشگان و ... نیز کشانده شده است و هر روز در حال توسعه و گسترش می‌باشد و نخستین قربانیان آن جوانان و عناصر کم تجربه اجتماع است که شالوده‌های جامعه و بر اساس لیاقت و استعداد آنان بنا گذاری می‌شود.

تنها اجتماع ما نیست که از این مواد مخدر می‌نالد بلکه این پودر‌ها و گرد‌های سفید و لعنتی در کشور‌های مختلف جهان، رخنه افکنده است و از هر هزار نفر مرگ و میر بیش از یک نفر قربانی آن بشمار می‌آید، خطر شیوع و گسترش آن در حدی است که پاره‌ای از کشور‌ها برای مقابله با آن در کشور خود شورایی نظامی ترتیب داده‌اند و رئیس جمهوری وقت یکی از کشور‌های درگیر با آفت و اعتیاد همانند دوران جنگ در برافکندن آن از اختیارات تام ریاست جمهوری خود استفاده کرده است.

«نیکسون» رئیس جمهوری سابق آمریکا اعتراف نمود: که مواد مخدر، بیش از جنگ ویتنام نوجوانان ما را نابود می‌کند به اعتقاد او تلفات مواد مخدر در ارتش امریکا بیش از مواد منفجره و بمب خمپاره دشمن بوده است. (بخشایشی به نقل از کیهان 8843 به نقل از تایمز لندن ، صص 21 تا 23)

اعتیاد داستان تلخ زندگی انسانهائی است که خود را پای آتش پیر می‌سازند و در جهنم «تخدیر» کمک و دستگیری خود دعوت می‌کنند باشد که این نوشته‌ها پاسخی به ندا‌های آنان گردد. و امید است که جوانان با خواندن این نوشته خود را از دام صیادان فرصت طلبی که در کمین نشسته‌اند تا آنان را همچون بردگان و اسیران به بند بکشند، نیفتند.

فصل اول: کلیاتی در مورد اعتیاد

فصل اول:

کلیاتی در مورد اعتیاد

تاریخچه‌ی مواد مخدر

اعتیاد چیست؟

معتاد کیست؟

انواع اعتیاد

مراحل اعتیاد

اعتیاد و نوجوانان

اعتیاد از دیدگاه فقه اسلام

تاریخچه مواد مخدر

بشر از 7 هزار سال قبل ، از وجود ماده مخدر قوی در خشخاش آگاه بوده و در لوح‌های گلی متعلق به 5 هزار سال قبل از میلاد که از سومریان باقی مانده از تریاک نام برده شده است در حدود 4 هزار سال قبل از میلاد، کشیدن تریاک در چین رایج شده است. 150 سال قبل از میلاد تخم خشخاش از مصر به یونان برده شد. یونانی‌ها تریاک را اپیوم نامیدند. پزشکان ترکیباتی از تریاک را برای بیماری‌های مختلف جسمی و روانی تجویز می‌کردند.

جالینوس دانشمند رومی، ترکیبی از تریاک نوش دارو نامید و برای مداوای بیماری‌های مختلف از قبیل، صرع ، یرقان، سنگ کلیه، سرفه، تب، جذام، از آن استفاده می‌کرد.

(دانش، 1379، ص 15) مطالعات و شواهد موجود نشان می‌دهد که مصرف تریاک به منزله دارویی مسکن و اثر بخش در ایران نتیجه تحقیقات دو پزشک ایرانی ابوعلی سینا و حکیم فخر رازی بوده است. در ایران پایه‌گذاری و رواج دهنده مواد مخدر عوامل استعمار انگلستان بودند که در عصر صفویه راه‌های کشت خشخاش و استفاده از تریاک را رواج دادند و به تدریج در عصر قاجار به کشت خشخاش و خرید به فروش تریاک را متداول کردند. (www.Iranhealers.com)

اعتیاد چیست؟

اعتیاد در لغت به معنی عادت کردن، احساس نیاز شدید است و در اصطلاح حالتی است که ضمن آن شخص از حالت جسمی و روانی به دارو وابستگی پیدا می‌کند طوری که احتیاج شدید و اجبار به مصرف داشته، و قادر نیست به میل خود آن را ترک کند. (علیمردانی و همکاران ، 1380، ص 6)

اعتیاد معمولاً به حالتی اطلاق می‌شود که آدمی از نظر جسمی یا روانی خود را نیازمند به انجام رفتاری یا مصرف ماده‌ای بداند بر این اساس دامنه آن وسیع و شامل پرخوری ، جویدن آدامس، کشیدن سیگار، ناخن جویدن، مصرف الکل، مصرف مواد مخدر و ... است. آن را یک آسیب اجتماعی دانسته‌اند از آن بابت که اعتیاد در تعهدات اجتماعی افراد اثر می‌گذارد سلامت فرد و اجتماع را بخطر می‌اندازد، موجبات انحطاط روانی و اخلاقی افراد را فراهم می‌آورد، حالت پرخاشگری به فرد می‌دهد و حتی در مواردی اعتیادی چون الکلیسم فرد را به دیوانه‌ای خطرناک تبدیل می‌کند، طوری که ممکن است خود و دیگران را بکشد. برخی از آنها ظاهراً منحرف نیستند ولی در معرض سقوط و انحرافند . (قائمی، 1364 ، ص 85) . اعتیاد به مواد مخدر، نیاز به مصرف یک ماده مخدر که در صورت عدم مصرف آن حالت خاصی به وجود می‌آید که گاهی برای معتاد غیر قابل تحمل است. و فرد معتاد برای ایجاد همان حالت و کیفیت که در اولین استعمال مواد مخدر صورت گرفته است به افزایش مصرف مواد مخدر اقدام می‌کنند. (دانش، 1379، ص 9)

برای بعضی افراد، اعتیاد منبع انگیزش نیرومندی است. اشتیاق به مصرف بعضی دارو‌ها مانند مواد افیونی (نظیر هرویین یا مورفین ) ، دارو‌های محرک اعصاب (مثل آمفتامین یا کوکایین) و نوع مصنوع و خیابانی این مواد، و برخی دارو‌های دیگر (مثل الکل و نیکوتن)ممکن است بسیار شدید باشد (اتکینسون و همکاران، ترجمة براهن و همکاران، 1385، ص 364 به نقل از لشنر، 1997) فرد معتاد ممکن است چنان به این دارو‌ها وابسته شود که شغل، زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی، خانه و حتی آزادیش را به خاطر دسترسی به آن از دست بدهد.

یک نوبت مصرف این قبیل دارو‌ها یا حتی مصرف گهگاهی آنها موجب اعتیاد نمی‌شود. بسیاری از آمریکاییها حداقل یکی از این دارو‌ها را امتحان کرده‌اند. بی آنکه معتاد شوند. حتی مصرف عادی (مثلاً صرف شراب با شام) لزوماً اعتیاد آور نیست. اعتیاد تنها هنگامی رخ می‌دهد که الگوی رفتاری اجبار در مصرف دارو ایجاد گردد و شخص اشتیاق مهار ناپذیری به دارو پیدا کند. چه چیزی سبب می‌شود که مصرف آزمایشی دارو یا مصرف محفلی یا تفریحی آن به اعتیاد بینجامد؟

برخی دارو‌ها بسیار اعتیاد آورند. سه عامل اصلی مشترکاً سبب می‌شوند دارو‌ها اعتیاد آور‌تر از دیگر مشوقها باشند. با این حال نیازی نیست که این عوامل با هم وجود داشته باشند تا فرد معتاد گردد. نخستین عامل این است که اکثر دارو‌های اعتیاد آور دستگاههای پاداش را در مغز بیش از حد تحریک می‌کنند. از آنجایی که این دارو ها مستقیماً برنورنهای مغز اثر می‌گذارند، می‌توانند دستگاه دو پامینی مزولیمبیک پاداش را بسیار بیشتر از مشوقهای طبیعی فعال سازند. در واقع نشئه‌ی دارویی می‌تواند «ابَر پاداش» باشند، زیرا این دارو‌ها موجب فعالیت شدید دستگاههای پاداشی مغز می‌شوند.دارو‌های نشئه آور، هم بخش لذت را در دستگاه پاداشی مغز فعال می‌سازند (خوش‌داشتن) و هم بخش انگیزشی (خواستن) را ـ شاید به این خاطر که هم دستگاه عصبی افیونی و هم دستگاه دو پامینی پاداش را به طور همزمان به فعالیت وا می‌دارند. خاطره‌ی یکبار تجربه‌ی چنین لذت سرشاری به شدت شخص را وسوسه می‌کند که در جستجوی تکرار آن لذت بر آید.

با این حال در بسیاری از مردم، خاطره‌ی لذت به تنهایی نمی‌تواند اعتیاد ایجاد کند، و باید عوامل دیگری نیز در کار باشد. عامل دوم این است که مصرف مکرر دارو‌های اعتیاد آور، نشانگاههای ناخوشایند ترک دارو ایجاد می‌کنند. با مصرف مکرر دارو، دستگاههای لذت مغز که دارو تحریک می‌کند هر بار بیش از پیش در برابر تحریک مقاومتر می‌شوند تا حالت تعادل طبیعی خود را باز یابند. این یکی از علل به وجود آمدن تحمل دارویی (یعنی نیاز به مقادیر بیشتر دارو‌ برای دستیابی به نشئگی قبلی) است. علاوه بر این، با تکرار مصرف دارو ممکن است در مغز فرایند‌هایی شکل‌ بگیرند که اثری متضاد با اثر آن دارو دارند. این فرآیند‌ها هر چند خود با احساس ناخوشایند همراهند، ممکن است سبب شوند به رغم مصرف دارو، مغز تعادل خود را حفظ کند. قطع مصرف دارو سبب می‌شود فعالیت دستگاههای لذت که اینک مقاوم شده‌اند کاهش یابند و فرآیند‌های ناخوشایند ضد دارو فعال شوند. با این نتیجه که ممکن است عوارض ترک دارو بروز کند. این حالت آزا‌نده‌ی ترک دارو در معتادان، انگیزشی دو چندان برای ادامه‌ی مصرف دارو ایجاد می‌کند. لااقل تا وقتی که عوارض ترک دارو باقی باشد، که این خود معمولاً چند هفته به طول می‌انجامد، نکته آخر اینکه دارو‌های اعتیاد آور ممکن است تغییرات دایمی در دستگاههای پاداش مغز ایجاد کنند و این تغییرات حتی پس از گذراندن دوره‌ی ترک دارو نیز موجب اشتیاق به دارو گردند. مصرف مکرر دارو‌هایی نظیر کوکائین، هروئین و آمفتامین، که دستگاه دوپامینی منرولیمبیک را فعال می‌کنند، موجب می‌شود نورونهای این ناحیه دچار پرکاری یا حساسیت شوند، حساسیت این نورنها، ممکن است پایدار بمانأ، یعنی اینکه با مصرف بعدی دارو، یا با محرکهای وابسته به دارو به شدت فعال شوند. دستگاه دو پامینی منرولیمبیک پاداش ظاهراً با کیفیت لذت بخشی پاداش (خوش داشتن ) کمتر از کیفیات انگیزشی آن (خواستن) سروکار دارد، به همین دلیل پرکاری آن در معتاد موجب اشتیاق مفرط به دارو می‌گردد (اتکینسون و همکاران ، ترجمه براهنی و همکاران، 1385 ، به نقل از رابینسون و بریج، 1993 ، ص 364) حساسیت نورونی مدتها پس از پایان دوره‌های ترک اعتیاد و مسمومیت زدایی، باز‌هم در خطر سقوط به ورطه اعتیاد قرار دارند.

مجموعه‌ی این سه عامل، علت اعتیاد آور‌تر بودن دارو ها را نسبت به دیگر مشوقها روشن می‌سازد. این دارو ها مستقیماً مکانیسمهای مغزی لذت را فعال می‌سازند، نشانگان ترک دارو ایجاد می‌کنند که معتاد را به ادامه‌ی مصرف دارو سوق می‌دهد. و احتمالاً موجب پرکاری دائمی دستگاههایی از مغز می‌باشند که با اشتیاق به پاداشهای دارویی سرو کار دارند. مقاومت در برابر اثر مشترک این سه عامل بسیار دشوار است. (اتکینسون و همکاران، ترجمه براهنی و همکاران ، 1385 ، صص 363 و 364)

معتاد کیست؟

معتاد کسی است که از نظر روانی، جسمی به یک ماده مخدر وابستگی پیدا کند. وابستگی روانی حالتی است که شخص پس از مصرف ماده مخدر احساس آرامش، رضایت خاطر و لذت می‌کند. وابستگی مذکور مهمترین عامل مصرف مکرر مواد مخدر است. (دانش ، 1379 ، ص 8) هنگامی که فردی با این مواد خطرناک و نابود کننده انس و معاشرت پیدا نمود و این سموم خطرناک و کشنده آثار و ریشه‌های خود را به اعماق وجود او فرو بردند، نشاط و شادابی او را بازپس می‌گیرند، متعاقب آن چشمان او غبار آلود و رنگش پریده و محزون، صدایش لرزان و مضطرب ، و کلماتش بریده و کشدار و اعصابش سست و بی‌بنیان می‌گردد بحدی که قدرت حرف زدن و گفتگو از او باز ستانده می‌شود، و با کمال ضعف و بیچارگی در برابر آتش چمباتمه زده و چشمان بسته خود را با آتش باز می‌کند، و سرخود را میان دو پا فرو می‌برد و در عالم خود در عوالم دیگر با افکار و خیالات تباه کننده سیر می‌کند.... آری او به اسارت خود فکر می‌کند که پایانش مرگ و فنا و سقوط حتمی است، پایانی که از یک آغاز بی خیالی و غفلت و فریب مایه گرفته است و آغاز گران آن دوستان دشمن صفت، و هم پا‌های بی‌مایه و سوداگران مرگ و جنایت و افراد سود جود و از خدا بی خبر بوده‌اند. (بخشایش ، صص 23 و 24)

انواع اعتیاد

اعتیاد دارای انواع و دامنه‌ای بس وسیع و مورث عوارض فردی و اجتماعی بسیار است شایع‌ترین آن در بحث مربوط به آسیب‌ها و عوارض اجتماعی دو نوع است:

1ـ اعتیاد به مواد مخدّر. 2ـ اعتیاد به الکل که درجه بالای ابتلای آن به الکلیسم منجر می‌شود.

1ـ مواد مخدّر غرض از آن دارو‌ها و اشیایی است که آدمی با مصرف آن بصورت بلعیدن، دود کردن، تزریق کردن احساس حالت خلسه و نشأه‌ای می‌کند و در عالمی توأم با احساس رضایت فرو می‌رود. اهمّ این موارد مرفین و هروئین است ولی انواع دیگری هم در برخی از جوامع وجود دارد مثل ال ـ اس ـ دی و حشیش و ... مبتلایان با احساس لذت و نشاطی که در آغاز از مصرف آن احساس می‌کنند به تدریج خود از مصرف مواد می‌افزایند و لحظه‌ای بخود می‌آیند که خود را قادر به ترک آن نمی‌یابند.

2ـ الکلیسم: الکلیسم ناشی از مصرف افراطی الکل است بگونه‌ای که پس از مدتی احساس نوعی وابستگی غیر قابل ترک برای او پدید می‌آید. و ناگزیر است زندگی خود را بر سر آن مایه بگذارد این کلمه را بدو معنی گرفته‌اند: 1ـ اعتیاد به میگساری 2ـ بیماری ناشی از میگساری .

الکلیسم حالتی عصبی و هیجان آمیز بر فرد مستولی می‌سازد که این خود حالتی خطر آفرین است و بعلت آثار و عوارض ناگوارش امروز در سطح جهان بصورت یک مشکل حاد اجتماعی در آمده است و از نظر طبّی امراضی چون بیماری قلب، سرطان و دیگر بیماری‌های خطرناک را تحت الشعاع خود قرار داده است.

از لحاظ تشخیص یک بیماری محض نیست بلکه نشانه و مظهری از یک عقده روانی است که عوارضی برای مغز، بدن، اخلاق اجتماعی دارد و ریشه آن را نوعی فرار از عواملی ذکر کرده‌اند که در زندگی اجتماعی و فردی آدمی را تحت فشار می‌گذارند.

بر خلاف تصوری که در بین عوام است الکل ماده‌ای محرک نیست، بلکه ماده‌ای است رخوت آور، اثر آن بر مغز این است که مراکز منع کننده مغز را سست می‌کند و شخص را برای اعمالی ناروا آماده می‌سازد. (قائمی، 1364 ، صص 86 و 87)

مراحل اعتیاد :

واژه داور در اشاره به هر نوع مادّه (به جز غذا) که به طور شیمیایی کارکرد ارگانیسم را تغییر دهد، به کار می‌رود. دارو‌هایی که به رفتار، هشیاری و یا خلق و خو‌ تأثیر می‌گذارند روانگردان نامیده می‌شوند. زیرا از راههای خاص زیست ـ شیمیایی بر مغز اثر می‌گذارند. با تکرار مصرف دارو ممکن است شخص به هر یک از این دارو‌ها وابستگی پیدا کند. وابستگی دارویی سه مرحله عمده دارد که عبارتند از: 1ـ تحمل ـ یعنی اینکه شخص با ادامه مصرف مجبور می‌شود مرتباً مقدار مصرف ماده را افزایش دهد تا به همان احساس قبلی دست یابد. 2ـ علائم ترک دارو ـ با قطع مصرف ، شخص واکنشهای جسمی و روانی، ناخوشایندی تجربه می‌کند 3ـ احساس اجبار در مصرف ـ شخص بیشتر از آنچه قصد داشته مصرف می‌کند، می‌کوشد میزان مصرف را کنترل کند اما نمی‌تواند، وقت زیادی را صرف بدست آوردن مواد می‌کند.

میزان تحمّل دارو و شدّت نشانه‌های ترک اعتیاد در مورد مواد مختلف فرق می‌کند. مثلاً، میزان تحمل مواد افیونی نسبتاً به سرعت افزایش می‌یابد و تحمل معتادان ممکن است به حدی برسد که مقدار مصرف هر وعده‌ی آنان، برای غیر معتاد‌ها کشنده باشد. بر عکس میزان تحمل کسانی که ماری جوآنا دود می‌کنند به ندرت بالا می‌رود. نشانه‌های ترک دارو پدیده رایجی به دنبال مصرف طولانی و زیاده از حد الکل، مواد افیونی، و مسکن‌هاست، این نشانه‌ها در مورد دارو‌های محرّک رایجترند اما کمتر آشکارند، لیکن در مورد توهم زا‌ها، حتی در پی مصرف مکرر، ایجاد نمی‌شوند، (اتکینسون و همکاران، ترجمة براهنی و همکاران، 1385 ، صص 232 و 233 به نقل از انجمن روانپزشکی امریکا، 1994)

با اینکه پدیده تحمل و نشانه‌های ترک اعتیاد از ویژگیهای اصلی وابستگی‌ دارویی محسوب می‌شوند اما در امر تشخیص اعتیاد ، وجود آنها ضروری نیست. شخصی که همانند برخی مصرف کنندگان ماری جوآنا الگویی از بی اختیاری مصرف را نشان دهد، فردی وابسته به دارو محسوب می‌شود. هر چند هیچ نشانه‌ی تحمّل یا ترک اعتیاد نداشته باشد.

وابستگی دارویی را معمولاً از سوء مصرف دارو متمایز می‌دانند. کسی که به دارویی وابسته نیست (یعنی هیچ نوع نشانه‌یی از تحمل، ترک اعتیاد، یا بی اختیاری مصرف دارو در او دیده نمی‌شود )‌اما مصرف داروی معینی را به رغم پیامد‌های خطرناک آن ادامه می‌دهد، دچار سوء مصرف داروست. مثلاً ، درباره‌ی کسی که زیاده روی او در مصرف الکل منجر به تصادفات مکرّر، غیبت از کار، یا مشکلات زناشویی (بدون وجود نشانه‌های وابستگی به دارو)‌شده، گفته می‌شود که دچار مصرف الکل است. (اتکینسون و همکاران، صص 232 و 233) براهنی و همکاران ، 1385.

اعتیاد و نوجوانان

آنچه که از گزارش‌ها و آمار‌ها به دست آمده جای تأسف دارد زیرا اعتیاد به مواد مخدر به عمق اجتماع ما نفوذ کرده است و هر روز در حال توسعه و گسترش می‌باشد و تأسف انگیز‌تر آنکه قشر‌های سازنده و فعال جامعه یعنی جوانان و با سوادان و تحصیل کرده‌ها را به اسارت خود در آورده است. جوانانی که ستون فقرات اجتماع ما را تشکیل می‌دهند و نهالهای سر‌سبزی که با زحمات و هزینه‌های کمر‌شکن، دوران شکوفائی و باروری خود را طی می‌کنند.

(بخشایشی، ص26) در تمام جوامع مختلف دنیا نوجوانان آسیب‌پذیرترین قشر در برابر پدیده‌ مهلک اعتیاد می‌باشند. بطور کلی دوران نوجوانی دورانی به کشمکش و اغلب دشوار در زندگی هر فردی می‌باشد. چرا که نوجوانی قبل از هر چیز دوران تغییرات در رشد جسمانی، جنسی، روانی و شناختی و همچنین تغییرات در الزامات اجتماعی است عدم وجود شرایط مناسب بهداشتی و تربیتی و فرهنگی و اجتماعی برای گذر از چنین مرحله حساسی باعث بوجود‌آمدن آسیب و بزه اجتماعی نظیر اعتیاد می‌شود.

نوجوانان به خاطر خصوصیات نوجوانی آسیب‌پذیری زیادی دارند. نوجوانان پویا و جستجو‌گر به هر جا سر می‌کشند. اگر در مسیرشان راه‌هایی گشوده شود که لذت و بی‌خبری در آن راهها وجود داشته باشد نوجوانان به سرعت جذب آن راهها می‌شوند. حتی نوجوانانی که پاک و صالح هستند از روی کنجکاوی ممکن است که به راههای انحرافی سری بزنند. بنابراین به تعبیری می‌شود گفت که زمینه‌های انحراف و بزه‌های اجتماعی بشکل بالقوه در نوجوانان وجود دارد و اگر چنانچه برای نوجوانان مساعد نباشد به انحراف کشیده می‌شوند و در دام آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد گرفتار می‌شوند. (www.Tebyan.net )

اعتیاد از دیدگاه فقه اسلام

فقه زنده و جاویدان اسلام که بر پایه عقل و منطق و اندیشه استوار است و یکی از پایه‌های استدلالی آنرا ارزیابی مصالح و مفاسد تشکیل می‌دهد: اعتیاد به مواد مخدر و دیگر اعتیاد‌های زیانبار و فسادانگیز را که کوچکترین نفعی به حال مردم ندارد حرام و غیر مشروع اعلام کرده است و مرتکب آنرا علاوه بر مضرات فردی و جسمی که متحمل می‌گردد مستوجب عذاب و عقاب الهی معرفی می‌کند.

تحریم اسلام بر اساس بینش خاص انسانی، اجتماعی و اخلاقی پایه‌گذاری شده است که در تفسیر و توجیه نظریه اسلام می‌توان افزود که چون فساد الکل یادگیر مواد تخدیری تنها در مفسرات جسمی و روانی و فردی آن خلاصه نمی‌گردد، بلکه ارتکاب و آلودگی به آنها دارای عواقب وخیم اجتماعی، اقتصادی، و خانوادگی متعددی است که هر کدام به نوبت خود می‌تواند علت تحریم و ممنوعیت آن بشمار آید اینک برخی از عواقب زیانبار آن گوشزد می‌گردد.

1ـ خسارت فردی: فردی که به چنگال مهیب اعتیاد گرفتار آمد او را شخص عاطل و باطل و ناتوان و عاجز می‌سازد و که هرگز نمی‌تواند در زندگی نقش حیاتی خود را در کیان اجتماعی ایفاء نماید و بسیار طبیعی است چنین فردی، یک عضو انگلی اجتماع در خواهد آمد علی (ع) در یک از کلمات خود می‌فرماید از رحمت الهی دور باد فردی که وبال خود را بر عهده دیگران برافکند.

2ـ تباهگر که امت انسانی: مواد مخدر شخصیت انسانی و فضائل اخلاقی و عزت نفس و سر‌بلندی و افتخار را از فرده سلب می‌کند و به جای آن زبونی و ذلت و فرومایگی و بدبختی را می‌نشاند به حدی که در اثر اعتیاد‌ حاضر است دست به وحشتناک‌ترین مفاسد و جنایات بیالاید که دو مورد زیر نمونه‌ای از آن گونه بدبختیها است:

«دختر‌14 ساله‌ای در دادسرای تهران اظهار میداشت: » پدر معتادم مرا در سن 14 سالگی پیش فروش کرد! او در قبال گرفتن مبلغی پول، مرا به ازدواج جوانی در آورد که هیچ نوع توافق اخلاقی با او نداشتم.»

معتاد دیگری می‌گوید:

«در ایامی که معتاد بودم و اعتیادم روز به روز بیشتر می‌شد گاهی پول نداشتم چند بار دست به دزدی زدم یک بار قالی گران قیمت خود را بردم و فروختم و سه بار هم وسائل طلای زنم را که به او هدیه بودم فروختم تا تأمین دارو نمایم اکنون قضاوت فرمائید فردی که در برابر یک یا دو وعده نیاز اعتیادی خود را روزی می‌افکند که حاضر است نور چشم خود را با پول مصالحه کند یا گردنبند همسر و ناموس خود را گرانبهاترین هدیه زندگی است بر باد دهد از چنین فردی چه انتظاری می‌توان داشت ؟

آیا چنین فردی می‌تواند مصالح عالیه و مقدسات مذهبی و فضائل ذیقیمت معنوی را در مبارزه با درخواستهای امیال و هوسهای خود نگهداری نماید؟ فقه اسلام این ملاحظات فردی را مد نظر داشته است. فقه اسلام از آن نظر با این انحرافات و اعتیاد‌های خطرناک مبارزه می‌کند که آنها عقل و احساس و شعور را از انسان سلب می‌کنند و ریشه‌های ایمان را در وجود انسان می‌خشکانند و هم زمان با آن مردانگی ، شخصیت، شجاعت، استقامت، و انسانیت را در فرد می‌میرانند.

3ـ خسارت اجتماعی: خسارت و ضررهای اعتیاد تنها متوجه خود فرد نیست بلکه چه بسا او زندگی اعضای یک خانواده را فلج می‌سازد و مهم‌تر آنکه در سطح وسیع‌تر نظام زندگی یک اجتماع بزرگ را به هم می‌زند و نقصی در سلسله اعصاب پیکره اجتماعی به وجود می‌آورد که زیان و خسارت آن به آسانی و ارزانی جبران‌ناپذیر است چون اعتیاد اغلب قربانیان خود را از میان نسل جوان برمی‌گزیند و استعداد‌ها و قابلیت‌های آنان را به انحطاط و زوال می‌کشاند. و موجب از بین رفتن ارزشهای معنوی و اخلاقی یک جامعه میگردد که حدود خسارت و زیان آن با ارزشهای مادی قابل اندازه‌گیری نیست.

از سوی دیگر اسلام همیشه انسانها را به سعی و کوشش دعوت می‌کند چون سعی و کوشش امری است طبیعی که از خود طبیعت سرچشمه و الهام می‌گیرد، طبیعتی که اساسا آن به تحرک و فعالیت پایه‌گذاری شده است. ولی لهو و لعب و اعتیاد نیرو‌های فعال اجتماع را عاطل و باطل و فلج می‌سازد واز کار و فعالیت‌ و سازندگی باز می‌دارد.

از دیدگاه قرآن:

قرآن مجید در آیات متعدد خود از ضرر رساندن به نفس نهی و جلوگیری بعمل آورده است: و می‌فرماید: خودتان را به هلاکت نیافکنید.

و در آیه‌ دیگری می‌فرماید:‌ای مؤمنان شراب و انواع و اقسام قمار ناپاک و یک عمل شیطانی و پلید است شما از آن احتراز ورزید، شیطان می‌خواهد بوسیله شراب (عامل تخدیر و مستی ) و قمار میان شما دشمنی و عداوت ایجاد کند و شما را از توجه به خدا و نماز باز دارد آیا شما به این کار‌ها پایان نمی‌دهید ؟ (بخشایشی صص 44 ـ 48)

فصل دوم: انواع مخدر مخدر و عوارض آن

فصل دوم:

انواع مخدر مخدر و عوارض آن

تریاک

هرویین

مورفین

حشیش و ماری جوآنا

کوکائین

الکل

ال، اس ، دی

سیگار

تریاک

تریاک مایعی شیری رنگ است که از پوسته‌ای نارس گرد خشخاش بدست می‌آید. این ماده به طور معمول از راه‌حل کردن در آب و نوشیدن محلول یا جویدن آن به همراه تنباکو و یا دود کردن مورد مصرف قرار می‌گیرد.دود کردن شایع‌ترین راه مصرف است.(علیمردانی، 1380 ، ص12)

تریاک و مشتقات آن که مجموعاً به نام مواد افیونی خوانده می‌شوند دارو‌هایی هستند که از راه کند کردن فعالیت دستگاه عصبی مرکزی سبب می‌شوند احساس‌های بدنی و توان پاسخ‌دادن به محرک‌ها کاهش یابد. (این دارو‌ها را معمولاً دارو‌های مخدر می‌نامند، اما مواد افیونی اصطلاح صحیح‌تری است، چون اصطلاح « مواد مخدّر» به روشنی تعریف نشده است و دارو‌های غیر مجاز گوناگونی را در بر می‌گیرد). مواد افیونی به خاطر خاصیت دردد زدایی مصرف پزشکی دارند، اما به علت اثری که در تغییر خلق و خو و کاهش اضطراب دارند، مصارف غیر قانونی فراوانی پیدا کرده‌اند تریاک که شیره‌ی در هوا خنک شده‌ی خشخاش است، حاوی چند ماده‌ شیمیایی از جمله مورفین و کدیین است. کدیین، که عنصر متداول در نسخه‌های دردزدایی و متوقف کننده‌ی سرفه است، اثرات نسبتاً ملایمی دارد (حداقل مقادیر کم آن)، مورفین و هرویین که از مشتقات مورفین است، بسیار قوی‌ترند. بیشترین مصرف غیر مجاز مواد افیونی به هر صورت هرویین است، چون غلظت آن بیشتر است و می‌توان آن را آسانتر از مورفین قاچاق یا مخفی کرد. همه‌ی دارو‌های افیونی به مولکولهای معنی‌دار مغز، به نام گیرنده‌‌های افیونی، می‌چسبند. تفاوت‌ میان آنها بستگی به آن دارد که با چه سرعتی به گیرنده‌ها می‌رسند و چه مقدار وقت می‌برد تا فعال شوند. یعنی قدرت آنها، سرعت ورود مواد افیونی به بدن به روش مصرف آنها بستگی دارد. هنگامی که مواد افیونی به صورت دود یا تزریق مصرف شوند، در عرض چند دقیقه به سطوح اوج در مغز می‌رسند. رسیدن به اوج هر چه سریعتر باشند خطر مرگ بر اثر مصرف زیاد بیشتر است دارو‌هایی که «استنشاق» می‌شوند کند‌تر جذب می‌شوند زیرا باید از درون غشاء مخاطی بینی بگذرند و به رگهای خونی زیر آن برسند.

(اتکینسون و همکاران، ترجمة براهنی و همکاران، 1385 ، به نقل از رکوهن ، شوارتش ولدر، ویلسون، 1998، ص 236)

هرویین

هرویین که به شیطان سفید نیز مشهور است در سال 1898 میلادی توسط درزر(derser) کشف شد. این ماده که از طریق تقطیر مورفین بدست می‌آید اولین بار به عنوان دارویی برای درمان معتادان به مورفین بکار گرفته شد. هرویین که نام شیمیایی آن دی استیل مورفین می‌باشد به صورت پودر کریستالی سفید رنگ است این ماده در صورت وجود ناخالص به رنگ آجری و قهوه‌ای، زرد و قرمز هم دیده می‌شود. (علیمردانی، 1380، ص 13)

هرویین را می‌توان از طریق تزریق، دود کردن، یا استنشاق مصرف کرد. هرویین در ابتدا احساس مسرّت خاطر به وجود می آورد. مصرف کنندگان حرفه‌یی هرویین می‌گویند که ظرف یکی دو دقیقه پس از تزریق وریدی آن ، «سرخوش» یا «نشئه» ویژه‌یی در خود احساس می‌کنند. برخی از آنان این احساس را حالتی بسیار لذّت بخش در حد انزال توصیف می‌کنند. جوانانی که هرویین استنشاق می‌کنند می‌گویند که در این حالت همه‌ی ناراحتیهای خود را از یاد می‌برند. به دنبال مصرف هرویین، شخص خود را خشنود و سرحال می‌یابد، بی‌ آنکه از گرسنگی، درد، یا فشار‌های جنسی خویش آگاه باشد. ممکن است شخص به چرت زدن بیفتد، به این معنا که ضمن تماشای تلویزیون یا خواندن کتاب متناوباً بین چرت زدن و بیداری نوسان کند. بر خلاف کسی که با نوشیدن الکل سست شده، مصرف کننده هرویین به راحتی پاسخهای ماهرانه‌ای به آزمونهای چالاکی حرکات و مهارتهای فکری می‌دهد و به ندرت پرخاشگرانه یا اهانت آمیز رفتار می‌کند.

تغییراتی که هرویین در هوشیاری به وجود می‌آورد چندان چشمگیر نیست. نه تجارب دیداری هیجان انگیز به شخص دست می‌دهد و نه احساس انتقال به مکانی دیگر . تغییرات حاصل در خلق و خو ، یعنی احساس سرخوشی و کاهش اضطراب ناشی از تجربه‌ی این دارو است که سبب می‌شود افراد شروع به مصرف این ماده کنند. هرویین بسیار اعتیاد آور است تا جایی که حتی مصرف کوتاه مدّت آن نیز می‌تواند وابستگی جسمی ایجاد کند. پس از مدتی دود کردن یا استنشاق هرویین، شخص به مرحله‌ی تحمیل دارو پا می‌نهد و از این به بعد هرویین دیگر تأثیر لذت بخش سابق را ندارد. شخص برای دستیابی به لذّت سابق ممکن است به تزریق زیر جلدی و سپس به تزریق وریدی روی آورد. همین که تزریق وریدی شروع شد، مقدار هرویین مصرفی باید بیشتر و بیشتر شود ا ایجاد سرخوشی کند و همگام با آن، ناراحتی‌های بدنی ترک دارو نیز شدید‌تر می‌شود. بنابراین، انگیزش بیشتر برای ادامه‌ی مصرف دارو ریشه‌ در نیاز به اجتناب از درد و ناراحتی‌ جسمی دارد. (اتکینسون و همکاران، ترجمة براهنی و همکاران، 1385 ، صص 236 . 237)

مورفین

مورفین از تریاک بدست می‌آید و به صورت پودری کریستالی به رنگ قهوه‌ای روشن و یا سفید است و اثراتی به مراتب بیشتر از تریاک دارد. این ماده تمام احساس‌ها را تغییر می‌دهد و به تجربه های ادراکی خلقی و حسی و اساساً ارتباط شخص با دنیای خارج ظاهر دل نشینی می‌بخشد. (علیمردانی و همکاران، 1380 ، ص12)

مورفین یکی از ترکیبات تخلیص شده از تریاک است. تریاک که از گیاه خشخاش گرفته می‌شود از طریق تیغ زدن غوزه خشخاش پس از ریختن گلبرگ‌های آن به دست می‌آید.

شیره‌ی سفیدی که از آن به بیرون تراوش می‌نماید به تدریج سفت و قهوه‌ای رنگ می‌شود که به آن تریاک می‌گویند. این ماده حاوی 20 نوع آلکالوئید است که مهمترین آن‌ها شامل مورفین، کدئین، تبائین و پاپاورین می‌باشد. آلکالوئید اصلی تریاک، مورفین است که حدود 10 درصد آن را تشکیل می‌دهد. مورفین به شکل پودر سفید یا کرمی رنگ و آمپولها 10 و 20 میلی‌گرم می‌باشد و نام تجاری آن دو را مولف، ام‌امی کونتین، روکسانول و او را مورف اس، آر است. روش مصرف مورفین به صورت خوراکی، کشیدن و تزریق است و به مدت 3ـ 6 ساعت اثر می‌کند. تزریق 10 ـ 15 میلی‌گرم مورفین سبب خواب آلودگی ، کندی تنفس ، تنگی مردمکها، تسکین درد و تغییر واکنش‌ به تجربه دردناک می‌شود. احساس آسودگی و خوب بودن همراه با کاهش درد، ناشی از تجویز مورفین می‌باشد. مصرف یک دوز مورفین می‌باشد. مصوب یک دوز مورفین در برخی بیماران و نیز در برخی از افراد سالم به جای اثری خوشایند یک احساس ناخوشایند را پدید می‌آورد. این حالت ناخوشایند بابی قراری حرکتی، احساس ناراحتی و اضطراب خفیف یا ترس مشخص می‌شود. برخی از افراد هر گز پس از مصرف مورفین دچار استفراغ نمی‌شوند. مورفین موجب اتساع عروق خونی پوستی شده به طوری که اغلب پوست صورت، گردن و ناحیه‌ی فوقانی سینه برافروخته می‌شود. مورفین در مواردی در سرکوبی سیستم ایمنی فعالیت دارد و با واسطه آثار مرکزی موجب بروز آثار غددی متعدد می‌گردد و هورمون‌های تیروئید، هیپوفیز و غلظت سرمی تستوسترون و کورتیزول می‌کند. همچنین مورفین مانع چرخه هورمون استرس می‌شود.

مورفین سریعاً جذب می‌شود به طوری که 30 دقیقه پس از تزریق زیر جلدی 60 درصد آن جذب می‌شود. مورفین به عملکرد‌های عالی کورتیکال نیز اثر گذاشته و احساس تیرگی شعور در افراد دریافت کننده تجربه می‌شود. این احساس با ناتوانی در تمرکز و اشکال در سازماندهی افکار، بی تفاوتی و خواب آلودگی مشخص می‌شود. مورفین از طریق اثر مستقیم به مراکز تنفسی بصل‌النخاع حتی در دوز‌های درمانی موجب تضعیف تنفس می‌شود. مورفین باعث گرفتگی عضلات سینه‌ای ـ شکمی شده و فرد را به حالت کما می‌برد و در نهایت ممکن است منجر به مرگ فرد شود. مورفین رفلکس ادرار را مهار کرده و موجب افزایش حجم مثانه می‌شود این آثار ممکن است منجر به اقتباس یا اشکال در ادرار کردن گردد.

مورفین در مصارف غیر درمانی وابستگی فیزیکی زیاد ایجاد می‌کند ولی برای تسکین درد بیماران میزان اعتیاد آوری آن کم است. تحمل در مورفین خیلی بالاست به طوری که دوز درمانی آن 30 ـ 60 میلی‌گرم است و در یک فرد عادی 100 ـ 200 میلی‌گرم مورفین دوز کشنده محسوب می‌شود. اما معتادان با ایجاد تحمل‌ گاه تا حدود 4000 میلی‌گرم مصرف می کنند و کار به آنجا می‌رسد که دوز کشنده و مسموم کننده یکی می‌شود یعنی فرد یا نشئه آور آن قدر بالاست که معتاد را می‌کشد. بعد از ترک مورفین علایمی مثل پر آب شدن چشم‌ها، آبریزش بینی، خمیازه کشیدن، تندخویی، لرزه، کاهش اشتها، سردی و شیرین شدن دهان آشکار می‌شود. (www.tebyan .net به نقل از کلینیک ترک اعتیاد شهرداری منطقه 12، تهران)

حشیش و ماری جوآنا

حشیش و ماری جوانا از نظر منشأ و اثر‌های که به مصرف کننده‌ می‌گذارند مشابه هستند. برای مثال هر دو از گیاه شاه‌دانه تهیه می‌شوند با این تفاوت که ماری جوانا از برگ‌ها و شکوفه‌های بالاترین قسمت این گیاه و حشیش از رزین چسبناک مترشحه از جنس ماده گیاه شاه‌دانه بدست می‌آید.(علیمردانی و همکاران، 1380 ، ص 14)

گیاه شاه‌دانه به خاطر آثار روانگردانی از زمانهای قدیم کشت می‌شده است. در امریکا غالباً برگها وگلهای خشک شده‌ی این گیاه برای تولید ماری جوانا به کار می‌رود. اما در خاور میانه معمولا صمغ جامد این گیاه که حشیش «بنگ» نام دارد مصرف می‌شود. ماری جوانا و حشیش را معمولاً دود می‌کنند، اما ممکن است به صورت خوراکی و مخلوط با چای یا غذا نیز مصرف شود. عنصر مؤثر در هر دو ماده تی‌اچ سی (تتراهیدروکانابیتول)‌است.

مصرف اندک تی‌اچ سی از راه دهان (5 تا 10 میلی گرم) سرخوشی ملایمی ایجاد می‌کند، اما مصرف مقادیر 30 تا 70 میل‌گرم واکنش‌های شدید و دیر‌پاتری همانند واکنشهای ناشی از داروهای توهم زا به وجود می‌آورد. همانند واکنش به الکل، واکنش به ماری‌جوانا نیز غالباً دو مرحله دارد: مرحله‌ی تحریک و سرخوشی، و به دنبال آن آرامش و خواب وقتی ماری جوانا به صورت سیگار دود می‌شود، تی‌اچ سی به سرعت جذب ذخیره‌ی خون ریه‌ها می‌شود. خون از ریه‌ها مستقیما به قلب ما و سپس مغزی می رود و در عرض چند دقیقه موجب نشئه می‌شود. اما تی اچ سی در سایر اندام‌ها، مانند ، کلیه و بیضه‌ها نیز انباشته می‌شود.

مقدار تی اچ اس که به بدن می‌رسد متناسب با چگونگی دود کردن آن است: در سیگار 10 تا 20 درصد تی‌اچ سی ماری جوانا امکان انتقال می‌یابد و در پیپ در دود 40 تا 50 درصد آن، پیپ آبی یا قلیان، دود را آنقدر نگه می‌دارد تا استنشاق شود و به همین سبب ابزار بسیار کارآمدی برای انتقال کامل‌ تی اچ سی است. تی اچ سی چون به مغز می‌رسد به گیرنده‌های حشیشی که در هیپوکامپ بسیار فراوانند می‌چسبد. از‌آنجا که هیپوکامپ مسؤول ساختن خاطره‌های جدید است، شگفت آور نیست که مصرف ماری جوانا تشکیل خاطرات را بازداری می‌کند. (اتکینسون و همکارانف ترجمة براهنی و همکاران، 1385 به نقل از کوهن ، شوارتش ولدر، ویلسون، 1998، صص 240 ـ 241)

کسانی که مرتب ماری‌جوانا مصرف می‌کنند ، چند تغییر حس و ادراکی در خود گزارش می‌دهد.

حالت سرخوشی کلی و احساس بهروزی، مقداری تحریف زمان و مکان ، و تغییراتی در ادراک اجتماعی، همه‌ی تجربه‌های ناشی از مصرف ماری‌جوانا خوشایند نیست برای شانزده درصد از معتادان به ماری جوانا احساس اضطراب، ترس و گم‌گشتگی، امری عادی است وتقریباً یک سوم آنان به گفته‌های خود گاهگاهی نشانه‌هایی چون وحشت زدگی شدید، توهمات و تحریفهای ناخوشایند در تصویر بدنی خود تجربه می‌کنند. کسانی که به طور مرتب (هر روز یا تقریباً هر روز) ماری جوانا مصرف می‌کنند غالباً از احساس خمودگی جسمی و روانی شکایت دارند، و تقریباً یک سوم آنان دچار انواع خفیف افسردگی ، اضطراب و یا بیقراری هستند (اتکینسون و همکاران، ترجمة براهنی و همکاران، 1385 ، به نقل از انجمن روانپزشکی امریکا، 1994، ص 241) باید یاد آور شویم که دود ماری جوانا حتی بیشتر از توتون، حاوی ماده‌های سرطان‌زا است (اما چون مصرف کنندگان ماری جوانا کمتر از سیگاریها دود می‌کنند، مقدار جذب کل این مواد در آنها کمتر است.)

مصرف ماری جوانا عملکرد تکالیف پیچیده را مختل می‌کند. با مصرف مقدار اندک تا متوسط آن‌، هماهنگی حرکتی به میزان چشمگیری آسیب می‌بیند، زمان واکنش برای متوقف کردن اتومبیل طولانی‌تر می‌شود، و توانایی رانندگی در جاده‌های پر پیچ و خم کاهش می‌یابد (اتکینسون و همکاران، ترجمة براهنی و همکاران، 1385 به نقل از انستیتوی پزشکی، 1982 ، ص 241) این یافته‌ها نشان می‌دهند که پس از مصرف این دارو، رانندگی بسیار خطرناک است. تعیین تعداد تصادفات، رانندگی ناشی از مصرف ماری‌جوانا مشکل است، زیرا بر خلاف الکل ، تی‌اچ سی به سرعت در خون کاهش می‌یابد و وارد بافت‌ها و اندامهای پر چربی بدن می‌شود. تجزیه‌ی خون به فاصله‌ی دو ساعت پس از مصرف مقادیر زیاد ماری جوانا ممکن است هیچ نشانه‌ای از وجود تی اچ سی به دست ندهد، در حالی که از ظاهر شخص مختل حالش کاملاً آشکار باشد. تخمین می‌زنند که یک چهارم رانندگان که تصادف می‌کنند فقط ماری جوانا یا ماری جوانا با الکل مصرف کرده‌اند (اتکینسون و همکاران، ترجمة براهنی و همکاران، 1385 ، به نقل از جونز ولاینگر ، 1985، ص 241)

کوکائین

کوکائین سابقه‌ای 1200 ساله دارد. از برگ گیاه کوکا بدست می‌آید. این ماده رنگی سفید و شبیه ذرات برف دارد، به سرعت در آب حل می‌شود. در گذشته به عنوان یک ماده بی حس کننده موضعی به کار می‌رفته (علمیردانی، 1380 ، ص14). کوکایین مثل سایر دارو‌های محرّک، موجب افزایش انرژی و اعتماد به نفس می‌شود. کوکایین شخص را بذله‌گو و بیش از حد به رنگ و هشیار می‌سازد. در اوایل قرن بیستم، کوکایین آسان بدست می‌آمد و زیاد مصرف می‌شد و در واقع کوکائین از موادی بود که در اوایل در ساخت کوکاکولا به کار می‌رفت. بعد‌ها از مصرف آن کاسته شد، اما اخیراً رواج آن رو به افزایش است، هر چند از دارو‌های غیر قانونی محسوب می‌شود.

کوکایین را می‌توان استنشاق کرد یا به صورت محلول در آورد و مستقیماً به ورید تزریق کرد. همچنین می‌توان آن را به صورت ماده سوختنی بنام کراک در آورد و دود کرد.

یکی از نخستین بررسیها درباره‌ی آثار کوکائین را فروید (1885) گزارش کرده است. فروید در گزارشی از مصرف خودش، در ابتدا بسیار مساعدی نسبت به این دارو داشت و مصرف آن را تشویق می‌کرد، اما بعد‌ها از تأیید این دارو دست کشید، چون معالجه‌ی یکی از دوستانش با کوکایین به فاجعه انجامیده بود. این دوست اعتیاد شدیدی به کوکائین پیدا کرد، هر روز به مقدار بیشتری از آن نیاز پیدا کرد، و تا پایان عمر ناتوان وعلیل شد.

بر خلاف گزارش‌های اولیه، و همانطور که خود فروید نیز به زودی دریافت، کوکایین شدیداً اعتیاد آور است. در واقع، در سالهای اخیر با ظهور «کراک» (کوکایین دود کردنی)، کوکایین اعتیاد آورتر و خطرناکتر هم شده است. با تکرار مصرف آن، تحمل این ماده افزایش می‌یابد. نشانه‌های ترک‌دارو نیز در مورد کوکایین دیده می‌شود. گر چه به شدت آثار ترک مواد افیونی نیست. تحریک پذیری توأم با بیقراری که به دنبال سرخوشی می‌آید، با مصرف مکرر دارو جای خود را به احساس افسردگی دلهره‌آمیزی می‌دهد. همان قدر که سرخوشی کوکایین لذّت بخش است. خماری آن رنج‌آور است. و تنها با مصرف بیشتر کوکایین می‌توان آن را تسکین داد. (اتکینسون و همکاران، ترجمه براهنی و همکاران، 1385، ص 239)

الکل

در اکثر‌ جامعه‌ها، چه ابتدایی و چه صنعتی، مصرف الکل به شکلی رواج دارد. الکل را می‌توان از راه تخمیر انواع بسیاری از مواد به دست آورد که از آن جمله است: حبوبات، مانند چاودار، گندم و ذرّت، میوه‌ها، مانند انگور، سیب و آلو، و سبزیجات، مانند سیب‌زمینی، از راه فرآیند تقطیر، می‌توان محتوای الکلی نوشابه‌ی تخمیر شده را افزایش داد و «مشروبات الکلی قوی» مانند ویسکی یا رام به دست آورد.

الکل موجود در نوشیدنیها را اتانول می‌نامند که از مولکولهای نسبتاً ریزی تشکیل یافته است که به آسانی و به سرعت جذب بدن می‌شوند. همینکه جرعه‌ای سرکشیده شد، وارد معده و روده‌ی کوچک می‌شود که در آنجا توده‌ی عظیمی از رگهای خونی کوچک وجود دارد. مولکولهای اتانول از طریق این رگها به سرعت وارد خون شوند. مولکول‌ها همینکه وارد جریان خود شدند، به سرعت به سراسر بدن و به همه‌ی اعضای بدن می‌رسند.و هر چند الکل به طور یکسان در تمام بدن توزیع می‌شود، امّا احتمال دارد که اثرات آن خیلی سریع در مغز احساس شود زیرا بخش معتنابهی از خون که از قلب پمپ می‌شود و به مغز می‌رود و بافت چربی در مغز، الکل را خیلی خوب جذب می‌کند. (اتکینسون و همکاران، ترجمة براهنی و همکاران، 1385 ، به نقل از کوهن، شوارتس ولدر، ویلسون، 1998، ص 234).

وقتی درجه غلظت الکل در خون به سه تا پنج صدم درصد (30تا 50 میلی‌گرم الکل در 100 میلی‌لیتر خون) می‌رسد، در شخص احساس شنگولی، آرامش و رهایی از قید و بند به وجود می‌آید، در این حالت شخص حرفهایی می‌زند که در حالت عادی بر زبان نمی‌آورد، و خوش مشرب تر و رهاتر می شود. اعتماد به نفس ممکن است افزایش یابد، در حالی که واکنشهای حرکتی رو به کندی بگذارد. این دو اثر دست به دست هم بدهند، رانندگی را پس از مصرف الکل خطرناک‌ می‌کنند. در غلظت 1/0 درصد الکل در خون، اختلال چشمگیری درکارکرد‌های حسّی و حرکتی پیدا می‌شود. شخص جویده جویده حرف می‌زند و در هماهنگی حرکات خود دچار مشکل می‌شود. برخی افراد، عصبانی و پرخاشگر و برخی دیگر ساکت و عبوس می‌شوند. در غلظت 20/ درصد، شخص به کلی توان کنترل خود را از دست می‌دهد، و با رسیدن غلظت الکل به سطحی بالاتر از 4/0 درصد، خطر مرگ در پیش است. تعریف حقوقی مستی در اکثر ایالتهای امریکا، غلظت 1/0% (یک دهم درصد ) است. (اتکینسون و همکاران، ترجمة براهنی و همکاران 1385، ص 234)

ال، اس، دی

ال، اس، دی (LSD) در سال 1938 توسط یک محقق سویسی بنام آلبرت هوفمن کشف شد به عنوان قوی‌ترین و مهمترین ترکیب شیمیایی توهم زا شناخت شده است. این ماده که بهص ورت قرص‌های سفید رنگ کوچک ، کپسول و یا آمپول بدون بو و مزه مصرف می‌شود از نوعی قارچ به نام آرگوت ویا از نیلوفر پیچ تهیه می‌شود. (علمیردانی و همکاران،1380، ص 14)

ال اس دی یا «اسید» ماده‌یی است بی رنگ، بی بو و بی مزه که غالباً به صورت جذب شده در حبه‌های قند یا ورقه‌های کاغذ فروخته می‌شود. ال اس دی دارویی بسیار قوی است که مصرف مقادیر اندک آن نیز ایجاد توهم می‌کند. بعضی از مصرف کنندگان دچار توهمات روشنی از رنگ و صدا می‌شوند. وعده‌ای به تجربه‌های عرفانی یا نیمه مذهبی دست می‌یابند.

واکنش ناخوشایند و ترس آور یا «سفر بد» به دنبال مصرف ال اس‌دی برای هر کسی می‌تواند پیش بیاید ـ حتی کسانی که قبلاً تجربه‌های خوشایندی با آن داشته‌اند. یکی دیگر از عواقب ناخوشایند ال اس دی، پدیده‌ی بازگشت است که ممکن است روز‌ها، هفته‌ها، یا ملتها و حتی سالها پس از آخرین مصرف ال‌اس‌دی اتفاق بیفتد. در این حالت ممکن است شخص خطا‌های ادراکی یا توهماتی شبیه آنچه به هنگام مصرف دارو تجربه کرده بود، بار دیگر تجربه کند. از آنجا که ال‌اس‌دی، 24 ساعت پس از مصرف، تقریباً به طور کامل از بدن دفع می‌شود، این بازگشت احتمالاً نوعی تجدید خاطره از تجربه‌ی قبلی است. وخیم‌ترین پیامد‌ ال‌اس‌دی از دست دادن قدرت تشخیص واقعیّت است. این دگرگونی هشیاری ممکن است به رفتاری بسیار غیر منطقی و همر اه با گم‌گشتگی، گهگاه به حالتی از وحشت‌زدگی منجر شود که طی آن، قربانی احساس کند که نمی‌تواند اعمال یا افکار خود را کنترل کند. بوده‌اند کسانی که در این حالت از مکانهای بلند به پایین پریده و مرده‌اند. ال‌اس‌دی در دهه 1960 رواج داشت، اما مصرف آن بعد‌ها کاهش یافت (شاید به دلیل انتشار گزارشهای فراوان از واکنشهای دارویی شدید به این ماده) با این حال، اینک قراینی حاکی از پیدایش علاقه‌ی مجدد به ال‌اس‌دی و سایر توهم‌زا‌هاست (اتکینسون وهمکاران، ترجمة براهنی و همکاران، 1385 ، به نقل از جانسون، اومالس، و بچمن، 1995، ص 240).

سیگار:

سیگار استوانه‌ی کاغذی کوچکی معمولاً به طور کمتر از 12 سانتی‌متر و قطر نزدیک به 10 میلی‌متر است که از برگ‌های بریده شده یا عمل آمده‌ی تنباکو پر می‌شود. طرز استفاده آن این طور است که یک طرف آن را آتش می‌زنند، و از طرف دیگر (که معمولاً فیلتر دارد) هوا را به درون ریه‌ها می‌کشند (پک‌زدن). نیکوتین موجود در دود تنباکو سبب مسمومیت خفیف و بروز حالت سرخوشی کوتاه مدت می‌شود. سیگار را با پیچیدن تنباکو در کاغذ سیگار که کاغذ نازکی است درست می‌کنند، و یا ، در بیشتر موارد، سیگار‌های آماده دارای نام تجاری ساخت کارخانه‌های تولید سیگار را خریداری می‌کنند. تفاوت سیگار با سیگار برگ در آن است که سیگار برگ در برگ تنباکو پیچیده می‌شود و فیلتر ندارد. (www.tebyan.net)

می‌توان با اطمینان سیگار را رایج‌ترین ماده اعتیاد آور در جهان به حساب آورد اعتیاد آوری سیگار به خاطر وجود نیکوتین موجود در توتون است سیگار در مجموع مرگ آور‌ترین ماده اعتیاد آور در جهان است و در سطج هان سالانه 5/3 میلیون نفر در عوارض ناشی از مصرف سیگار می‌میرند. (علیمردانی، 1380، ص 15)

10 میلیون ایرانی، حدوداً سالی هزار و 100 میلیارد تومان سیگار دود می‌کنند و سالانه 60 هزار ایرانی قربانی سیگار می‌شوند. بر اساس آخرین آمار ارائه شده در زمینه مصرف سیگار 25 تا 27 درصد زنان در کشور سیگار می‌کشند. همچنین 5/3 تا 4 درصد زنان در کشور سیگار می‌کشند. همچنین هر چه سطح سواد در قشر جوان و تحصیلکرده افزایش یابد مصرف سیگار بویژه در زنان تحصیلکرده افزایش می‌یابد. جایگزین کردن چیزی به جای سیگار در باور زنان در مقایسه با مردان بسیار سخت‌تر است. با توجه به آن که نسبت مردان سیگاری نسبت به زنان 6 تا 7 درصد بیشتر است، انتظار این است که مرگ و میر ناشی از سیگار در میان مردان بیشتر از زنان باشد. این در حالی است که 3 تا 4 درصد زنان سیگار می‌کشند، اما به علت این که زنان بیشتر در معرض دود سیگار هستند، تعداد بیشتری از زنان سالانه جان خود را به علت دود سیگار از دست می‌دهند. طی مطالعه‌ای در دانشگاه‌ها مشخص شد هنگام ورود دانشجویان به دانشگاه، متوسط مصرف سیگار میان آنها با سطح جامعه تفاوت دارد. این در حالی است که در سال آخر تحصیل این افراد، میزان مصرف سیگار در آنها افزایش یافته است که متأسفانه در گروه‌های پزشکی بیش از دیگر گروه‌هاست.

سیگار و تنباکو دومین علل مرگ و میر در دنیاست. در سال 1987 کشور‌های عضو سازمان بهداشت جهانی با تعیین یک روز به عنوان روز جهانی بدون دخانیات توجه همگان را به مضرات و خطرات استفاده از دخانیات جلب کردند. روز جهانی بدون دخانیات هر سال در 31 می‌ مصادف با 10 خرداد برگزار می‌شود. هر سال بصورت سمبولیک شعاری برای این روز در نظر گرفته می‌شود. شعار روز جهانی بدون دخانیات سال 1385 این بود: « دخانیات به هر شکل و نوعی کشنده است». شعار سازمان بهداشت جهانی در سال 1386 « نوجوانی بدون دخانیات » عنوان شده بود. سال گذشته نیز شعار محیط‌های عاری از دخانیات مطرح شد. شعار امسال سازمان جهانی بهداشت «تصاویر و پیام‌های هشدار دهنده آری، تعابیر فریبنده و گمراه کننده هرگز » است. (بهبهانی، 1388 ، ص 14)

فصل سوم: عوامل مؤثر بر اعتیاد

فصل سوم

عوامل مؤثر بر اعتیاد

عوامل فردی اعتیاد

عوامل اجتماعی اعتیاد

علل جغرافیایی اعتیاد

علل اقتصادی اعتیاد

علل سیاسی اعتیاد

عوامل مؤثر بر اعتیاد:

اعتیاد یا هر انحراف دیگر، حاصل تأثیر مسائل زیادی در مسیر زندگی فرد می‌باشد. ممکن است این مسیر به قبل از تولد او هم ارتباط یابد بنابراین می‌توان پیدایش آن را به سهولت به مواردی نسبت داد و یا بحث در مورد پیدایش آن را تحت عنوانی همچون «علل و عوامل اعتیاد» دنبال کرد.

مسائل مادی و معنوی زیادی که خود شامل مسائل اقتصادی ـ فرهنگی و تربیتی اجتماعی، بهداشتی و ... است، در ایجاد انحرافات نقش دارند. (قربان حسینی، 1368 ، ص 190).

جهت بررسی و شناخت موارد موثر در اعتیاد، تقسیم‌بندی‌های مختلفی وجود دارد که ما در این تحقیق عوامل مؤثر بر اعتیاد را به عوامل : 1ـ عوامل فردی 2ـ عوامل اجتماعی 3ـ عوامل جغرافیایی 4ـ عوامل اقتصادی 5ـ عوامل سیاسی، تقسیم‌بندی می‌کنیم و هر کدام را به اختصار شرح می‌دهیم.

عوامل فردی اعتیاد:

عوامل فردی اعتیاد شامل 1ـ عوامل جسمی اعتیاد 2ـ علل روانی اعتیاد می‌گردد که هر کدام دارای بخش‌هایی است که در ادامه به ترتیب ذکر می‌شوند.

1ـ عوامل جسمی: الف ـ اثرات و کروموزوم‌ها و ژن‌ها: اعتیاد والدین اثراتی مستقیم در اولاد دارد. سمی که در نتیجه مصرف مواد مخدر در بدن پدر یا مادر یا هر دو ایجاد شده، به جنین منتقل و سبب ضعف قوای جسمی و روانی مخصوصاً عقب ماندگی ذهنی کودک می‌گردد. کودکان مادران معتاد به مواد مخدر، قبل از تولد معتاد به همان ماده‌ای هستند که مادر به آن اعتیاد دارد.

در مورد اینکه اعتیاد با ژنها منتقل می‌گردد هنوز نتایج قطعی از پژوهش‌ها به عمل نیامده است در هر حال نوع و مقدار مواد مخدر و یا دارو‌های گردان مانع رشد طبیعی گشته زمینه را مستعد به اعتیاد در آینده می‌نماید.

ب: ابتلا به بیماری‌های مزمن: مصرف دارو‌های اعتیاد آور به مدت طولانی در بیماری‌های مزمن، افراد را در معرض خطر اعتیاد قرار می‌دهند.

بیماران برای تسکین درد‌ها با مصرف بی‌رویه دارو‌های آرام‌بخش و خواب‌آور معتاد می‌شوند.

ج: نژاد:‌گرایش به اعتیاد در نژاد‌های مختلف متفاوت است. زرد‌پوستان و سفید پوستان بیش از سیاه‌پوستان به طرف اعتیاد کشانده می‌شوند.

د: جنسیت: طبق آمار‌های موجود زنان کمتر از مردان معتاد به مواد مخدر می‌گردند. در آمریکا درسال 1997 مصرف هرویین در بین مردان 12 برابر زنان بوده اما مصرف دارو‌های آرام بخش در زنان 17% و در مردان 19% و مصرف دارو‌های هیجان آور در زنان بیشتر از مردان بوده است. (دانش، 1379، ص 113 و 114)

در جوامع غربی بعلت تشابه در رفتار، کار و اشتغال و حیات اجتماعی رقم اعتیاد زنان بیشتر از جوامع شرق است. در شرق و نیز در جوامع سنتی پدران و مادران مراقبت بیشتری در این رابطه برای دختران بخرج می‌دهند. (قائمی، 1364، ص 92)

هـ : سن: از نظر سنّ توزیع اعتیاد از این دید جداً مایه حیرت و تأسف است از آن بابت که بیشترین گروه از قربانیان آن را افراد کم سنّ و جوان تشکیل می‌دهد و این آمار در یک جامعه نمونه غربی (امریکا) نشان می‌دهد که 78% آنها کمتر از 25 سال دارند و حدود 50% آنها کمتر از 21 سال دارند (قائمی ، 1364 ، ص 92). اما در هر گروه سنی احتمال اعتیاد وجود دارد. در خانواده‌هایی که پدر یا مادر یا هر دو معتاد به مواد مخدر هستند. اطفال در سنین کم و از دوره طفولیت به همان ماده‌ای که والدین مصرف می‌کنند معتاد می‌شوند و بعداً در ادوار مختلف سن، نوع اعتیاد را تغییر می‌دهند. معتادین، معمولاً با کشیدن سیگار اعتیاد را آغاز و بعد از گذشت زمان مواد مخدر و دارو‌های روان‌گردان را که در دسترس دارند مصرف می‌کنند. در سال 1378 در ایران 67/54% معتادین که دستگیر شدند زیر 32 سال و 3/47% آنان از 32 سال تا 75 سال داشتند.

2 علل روانی اعتیاد: الف: عقب ماندگی ذهنی: به علت عدم تکامل شخصیت، عقب مانده‌های ذهنی به علت نقص عقل و کم هوشی قادر به درک خطرات نبوده دارای شخصت تلقین پذیر می‌باشد و تحت تأثیر تلقین دیگران به طرف اعتیاد کشانده می‌شوند.

ب: اسکیزوفرنی: مبتلایان به بیماری‌های اسکیزوفرنی (جنون جوانی) ، به سر و وضع خود توجه ندارند و نسبت به افراد بی عاطفه بوده، به کسی مهر نمی‌ورزند و به اجتماع بد‌بین و خود را در دنیایی تصور می‌کنند که همه با او خصومت دارند دائم پریشان حال و منزوی بوده برای تسکین الام درونی تخییلی خود، مواد مخدر مصرف می‌کنند.

ج: بیماری‌های عصبی: افراد عصبی که از لحاظ قوای هوشی سالم بوده ولی از نظر روانی بیمار و به قوای عاطفی و ارادی آنان لطمه وارد شده است. احساساتی بوده اخلاق و رفتار آنان نا متعادل ، هیجانی و بی ثبات در نتیجه بی‌هیجان و ترس و اضطراب ، بیمار احساس خستگی مفرط می‌کند.

احساس خستگی، بیمار را به کار و امور زندگی بی علاقه نموده سبب عدم تمرکز حواس می‌گردد. افراد عصبی در مصرف دارو‌های آرام بخش و خواب آور افراط و سپس به طرف اعتیاد به مواد مخدر سوق داده می‌شوند.

د: احساس گناه و تقصیر: در پیش‌آمد‌های غیر مترقبه مخصوصاً تصادفات رانندگی منجر به فوت سرنشینان آن می‌شود و هم‌چنین مبتلایان به بیماری‌های روانی که دچار توهم گناه و تقصیر نابخشودنی هستند برای فرار از عذاب روانی و فراموشی گناه وتقصیر توهمی خود به استعمال مواد مخدر روی می‌آورند.

هـ : کنجکاوی: عده‌ای برای کنجکاوی و ارزیابی قدرت جسمی خود به تصور اینکه با یکبار مصرف معتاد نمی شوند به مواد مخدر معتاد می‌گردند.

وـ استقلال طلبی: اطفال و جوانان برای اعلام استقلال و آزادی کاهش امیان ارضا نشده معتاد می‌گردند بعضی از افراد اعتیاد به مواد مخدر رایک نوع نبرد و مبارزه بر علیه قدرت اجتماعی، خانواده، ارزشها ، سنتها و قوانین و مقررات اجتماعی تصور نموده با معتاد شدن طغیان و سرکشی خود را بر علیه جامعه و خانواده ابراز می‌کند.

ز ـ نجات از مشکلات: گروهی از افراد که قدرت مقابله با مشکلات وناکامی‌ها را ندارند اعتیاد را وسیله نجات خود تلقی کرده و برای رهایی از ناراحتی‌ها و فشار‌های روانی وعدم اعتماد به خویشتن و رفع هیجانات درونی در جستجوی پناه امن، به مواد مخدر و یا مصرف دارو‌‌های روان‌گردان پناه می‌برند. (دانش، 1379، صص 115ـ 118).

عوامل اجتماعی اعتیاد:

علل و زمینه‌های اعتیاد شامل موارد زیر است.

1ـ خانواده: خانواده اصلی‌ترین نقش را در تربیت فرزندان دارد. بطور کلی خانواده پایه‌اساسی و سازنده مهمترین بخش اجتماع است و وجود دیگر نظامات اجتماعی بستگی به مشارکت در نظام خانوادگی دارد و به طور کلی رفتار ناشی از نقشی که در خانواده آموخته می‌شود سرمشق و نمونه رفتار در سایر قسمت جامعه قرار می‌گیرد.

در زمینه‌ علل اعتیاد در بین خانواده، وجود اختلاف بین پدر و مادر، سستی و ضعف در تربیت خانوادگی، عدم سرپرستی نوجوانان به شکل متعارف، رفتار والدین با فرزندان بدون توجه، بدون محبت، خشنونت آمیز و طلاق و از هم پاشیدگی خانواده از جمله علل سوق دادن نوجوانان به اعتیاد می‌باشد. از جمله علل دیگر خانواده در گرایش به اعتیاد می‌توان به کثرت و شلوغی بیش از اندازه خانواده، اعتیاد پدر و مادر و یا یکی از بستگان نزدیک و همچنین بی سوادی و کم سوادی والدین اشاره نمود که در ادامه هر یک از این موارد را به طور خلاصه شرح می‌دهیم.

الف: تشنج در خانواده: بی بند وباری و لا ابالی بودن والدین و بی اعتنایی آنان به سرنوشت فرزندان عواقب وخیمی برای آنان به دنبال خواهد داشت. اعتیاد والدین به مواد مخدر و یا الکل و همچنین آلودگی‌های دیگر آنان مانند قمار و میهمانیها از عوامل و علل اعتیاد در خانواده به شمار می‌روند. برخی از پدران و یا مادرانی که از خانواده دور هستندنظیر رانندگان وسائط نقلیه با نوعی بی‌بند و باری و عدم کنترل در خانواده مواجه می‌گردند. (قربان‌حسینی، 1368 ف ص 198).

نفاق، ناسازگاری و مشاجره دائمی پدر و مادر و اطرافیان، آثار شومی در افراد خانواده دارد. به علت عدم آرامش درونی، افراد مذکور به کار و تحصیل بی‌علاقه شده، ثبات ندارند، دائماً مضطرب و پریشان و از خانه بیزاند. (دانش، 1379 ، ص 120)

وقتی محیط خانواده کانون و محیط مناسبی برای زندگی نباشد انسان سعی می‌کند بیشترین اوقات خود را در خارج از محیط خانواده بگذارند و این کار ارتباط او را با دلالانی که چون شکارچیهایی هستند زیاد می‌کند و آنها پس از شناخت مشکل شخصی در شخص انسانی دلسوز و متوجه به مشکلات دیگران ظاهر می‌شوند و برای فرار از این واقعیت تلخ او را به مصرف مواد مخدر دعوت می‌کنند و پس از چند بار مصرف معتادش می‌کنند. (انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه بوعلی، دفتر امور اجتماعی وزارت کشور، 1365)

ب: کمبود محبت: کمبود محبت سبب نفرت و انزجار فرد معتاد از افراد خانواده می‌شود و موجب عدم اعتماد به نفس و بی ثباتی و تشویق درونی فرد می‌گردد.

افراد معتاد طرد شدن را تحقیر تعبیر نموده احساس تنهایی می‌کنند وبرای جبران تنهایی، از خانه فرار و به دیگران پناه می‌برند و به آسانی مصرف مواد مخدر را می‌پزیرند. (دانش، 1379، ص 120)

ج: زیاده‌روی در محبت: سهل‌انگاری در امر و نهی از نیک و بد و اغماض بی‌مورد و عدم تنبیه در مواقع لزوم طفل را خود‌خواه و پر مدعا می‌کند، چنین فردی می‌خواهد که همه در اطاعت و خدمت او باشند پس از بلوغ نیز به رعایت نظم و انضباط، قوانین و مقررات بی اعتنا است. احتمال اینکه چنین فردی به مواد مخدر گرایش پیدا کند خیلی زیاد است.

د: روابط عاطفی: مهر و محبت، همدلی و همدردی، صلح و صفا در محیط خانواده که از عوامل بسیار مهم در پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر است سبب رضایت خاطر و دل‌گرمی و پشتکار افراد خانواده شده و در قبال فشار‌های ناشی از ضعف معیشت و تهی‌دستی، صبر و حوصله و مقاومت را افزایش می‌دهد.

هـ : اعتیاد والدین:

اعتیاد پدر و مادر یا هر دو به مواد مخدر، منازعات و مشاجراتی که ناشی از اعتیاد است را در پی دارد هم‌چنین وضع غم‌انگیز و اسفناک فرد معتاد در خانواده، اثرات وخیم در روحیه اطفال باقی گذاشته مسبب اختلال عاطفی و روانی می‌شود در چنین شرایطی فرزندان نیز استعمال مواد مخدر یا دارو‌های روانگردان را بدون اطلاع از عواقب وخیم آن شروع می‌کنند. (دانش، 1379 ، ص 121) هنگامی که اعتیاد در والدین وجود داشته باشد دو خطر عمده فرزندان را تهدید می‌کنند اول معتاد شدن کودکان در خانواده و دوم وادار کردن کودکان به اعمال خلاف جهت کسب درآمد نظیر دزدی فروش مواد مخدر، مشکلات جنبی دیگری نیز، عارض خانواده خواهد شد. به عنوان مثال: مشکلات مالی به علت صرف هزینه جهت اعتیاد، رها کردن کودکان به علت عدم قدرت کنترل در صورت معتاد بودن یکی از طرفین، طلاق ، اختلاف خانوادگی که مجموعه این مشکلات به هر صورت روی کودکان و نوجوانان آنها اثر منفی خواهد داشت. (رئیسی، 1380 ، ص 147)

و ـ اعتیاد همسر: هر فردی با رضایت و رغبت زوج یا زوجه خود را انتخاب و با آغاز زندگی مشترک خانواده شخصی را که به منزله سلول هر اجتماع است تشکیل می‌دهد ازدواج از نظر عاطفی به هر یک از زوجین آرامش درونی و ثبات بخشیده قدرت مقاومت را در برابر ناملایمات و مشکلات زندگی افزایش می‌دهد. جوانان مجرد بیش از افراد متأهل معتاد می‌شوند. هر گاه محیط خانواده شخصی به علل عدم سازش، ناسازگاری و اختلاف سلیقه زن یا شوهر متشنج شود. هر یک از طرفین برای فرار از رنج و عذاب روحی به دارو‌های آرام‌بخش و یا مواد مخدر پناه می‌برند. (دانش، 1379 ، ص 122)

زـ بی‌سوادی والدین: بی‌سوادی یا کم سواد بودن والدین نیز از مسائل خانوادگی علل اعتیاد است بازگشت مجدد معتادان به اعتیاد و بررسی تأثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی و خانوادگی در نوجوانان 15 ـ 35 سال نشان داد که اکثر والدین معتادان بی‌سواد یا کم‌سواد بوده‌اند. این عوامل و عوامل دیگر همه و همه خلائی در نظام نقش خانواده باقی می‌گذارند که بدون شک در این خانواده‌ها اثرات مستقیم این ناهنجاری‌ها بر روی فرزندان آن خانواده‌ها خواهد بود. (اورنگ، 1367 ، ص 112)

س: فقر مادی خانواده: با کمال تأسف بیشتر معتادین جوامع را افراد فقیر تشکیل می‌دهند. مثلاً افرادی که در محله‌های شلوغ و پرجمعیت شهر‌های صنعتی و تجارتی زندگی می‌کنند بیشتر از سایر افراد در خطر اعتیاد قرار می‌گیرند البته نمی‌توان گفت. بین اعتیاد و فقر رابطه مستقیم وجود دارد. چون در هر جامعه‌ای عده‌ای فقیرند ولی معتاد نیستند. اما یکی از عللی که افراد را به اعتیاد می‌کشاند. محرومیت‌های ناشی از فقر است. برخی افراد تنها راه فرار از ناراحتیهای منشعب از فقر را مصرف مواد مخدر می‌دانند.

ش: رفاه اقتصادی خانواده: تعداد زیادی از مشتریان مواد مخدر را افراد ثروتمند جامعه شکل می‌دهند زیرا در خانواده‌هایی که رفاه و درآمد زیادی دارند روابط انسانی بر اثر کثرت کار و یا سرگرمی ضعیف می‌شود. ضعف روابط انسانی به نوبه خود عامل مساعدی برای کشمکش به مواد مخدر است. (انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه بوعلی، دفتر امور اجتماعی وزارت کشور، 1365)

2ـ محیط تحصیل: یک عامل مهم و دومین عامل مهم اجتماعی که در گرایش نوجوانان به اعتیاد می‌تواند نقش مهمی داشته باشد مدرسه است. بطور کلی مدرسه می‌تواند نقش مهمی را در سازندگی شخصیت کودکان و نوجوان داشته باشد. بویژه هنگامی که والدین در برخورد با فرزندان با شکست مواجه شده باشند. مدارس مسئولیت سنگین ترین را بعهده دارند.

معلمان مسئولیت بزرگی را بر عهده دارند چرا که در تماس دائمی با شاگردان می‌باشند. مربیان و معلمان خودشان باید از نظر عاطفی و شخصیتی آنقدر رشد کرده باشند تا بتوانند در تربیت عاطفی کودکان و نوجوانان مؤثر باشند. در حقیقت معلم و مربی در مقامی است که می‌تواند شخصیت کودک را بسازد یا خرد کند. بنابراین می‌بینم که شخصیت معلم و مربی چگونه می‌تواند در رشد و شکوفایی شخصیت کودکان و نوجوانان ودرنتیجه رشد و بالا رفتن فرهنگ یک جامعه اثرات خوبی داشته باشد. (www.tebyan.net)

اما بی توجهی مسئولین و معلمین در مدارس به نیاز‌های دانش‌آموزان و عدم وجود مدیریت درست در مدرسه و فضای حاکم بر آن، عدم وجود مربیان واقعی و آگاه به مسائل کودکان و نوجوانان که مسائل و مشکلات آنها را درک کنند باعث بروز بزهکاری و انحراف دانش‌آموزان می‌گردد.

در میز‌گردی که در رابطه با مواد مخدر بود فیلمی از معتادین مجرم نمایش داده شد و یکی از معتادین در پاسخ به سؤال ، چرا درس نخوانده‌ای؟ پاسخ داد معلم مرا زیاد کتک می‌زد برای همین از مدرسه فرار کردم و به سوی اعتیاد رفتم البته همه آنها الزاماً منحرف نشده‌اند. امّا کودکان زیادی بوده‌اند که به خاطر سختگیری نابجا از مدرسه گریزان شده‌اند. (قربان حسینی، 1368 ، ص 200)

3ـ محیط تفریح و دوستان: تفریح یکی از ضروریات بشر است که سبب رفع خستگی و آرامش روانی می‌شود. و بایستی امکانات و تفریحات سالم مخصوصاً ورزش برای پر کردن اوقات فراغت تمام افراد فراهم گردد. هر گاه وسایل تفریحات سالم در دسترس تمام افراد مخصوصاً اطفال و جوانان قرار نگیرد آنان برای وقت گذرانی و پر کردن اوقات فراغت با دوستان خود دور هم جمع شده و برای تفریح و خوشگزرانی به انواع مواد مخدر رو می‌آورند. بعد از محیط خانواده معاشرت با دوستان ناباب از عوامل مهم اعتیاد به شمار می‌رود، (دانش، 1379 ، ص 124)

طبق آمار گرایشی به اعتیاد به وسیله دوستان در زندگی بیش از 85 درصد معتادین دیده می‌شود.

در سرگذشت آنان و چگونگی سقوطشان در دام اعتیاد تأثیر دوستان ناباب بخوبی لمس می‌شود و اغلب آنان از دوست ناباب می‌نالند. (قربان حسینی، 1368 ، ص 216)

در این دوستی‌هاو معاشرت‌های نادرست با دوستان ناباب است که نوجوانان یا جوان برای اولین بار به خواهش دوست خود که یک بار هیچ اتفاقی نمی‌افتد جواب مثبت می‌دهد و با آزمایش مواد مخدر برای همیشه نادانسته زندگی خود را متلاشی می‌سازد. معتادین اصولاً دوست دارند که رفقا و اطرافیان خود را مبتلا نمایند و آنها را در منجلابی که افتاده‌اند بکشانند و در این میان نوجوانان یا جوانی که محیط خانواده از هم گسیخته و ناسالم دارد زودتر از دیگران به دام دوستان معتاد می‌افتد.( اورنگ، 1367 ، ص 113)

4ـ شغل: کار یک نواخت، سروصدا، کار در شب که سبب خستگی مفرط جسمی می‌گردد طرز رفتار کارفرما، مافوق و همکاران، در محیط کار اثرات بسیار ناگوار در افراد شاغل دارد افراد مذکور برای رفع خستگی جسمی و آرامش درونی به مصرف دارو‌های آرام‌بخش و خواب آور، سیگار و انواع مختلف مواد مخدر معتاد می‌شوند.

اعتیاد همکاران نیز در تشویق به اعتیاد نقش بسزایی را ایفا می‌کند. (دانش، 1379 ، ص 125).

5ـ در دسترس بودن مواد مخدر: یکی از مهمترین عوامل اعتیاد در دسترس بودن مواد مخدر است، چون که چیزی که به آسانی در اختیار مردم قرار گیرد که گرایش به آن آسان‌تر صورت می‌‌پذیرد.

در ایران به تجربه ثابت شده است که اجازه مصرف تریاک حتی تحت شرایطی خاص و برای عده‌ای بخصوص به اعتیاد جوانان کمک می‌کند، یا در زمان قانونی بودن مصرف سیگار و حشیش در آمریکا درصد معتادین در این کشور بسیار بالا بوده است. یا کشور نپال که در آن مصرف حشیش ، هرویین و ماری‌جوآنا آزاد است بالاترین رقم جذب توریست جوان را از جوامع صنعتی غرب دارد حتی برخی دخترانی که به نپال می‌آمدند و مدت توقفشان طولانی می‌شد ممکن است برای خرید مواد مخدر‌ تن به خود فروشی بدهند.

(انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه بوعلی، دفتر امور اجتماعی وزارت کشور، 1365)

6ـ وسایل ارتباط جمعی: بعضی عقیده‌دارند که بخش زیادی از انحرافات نوجوانان و جوانان از تماشای فیلم‌های تلویزیون و سینما و خواندن مجلات است و عقیده دارند که وسایل ارتباط جمعی در کودکان، نوجوان و جوانان تأثیر سوء گذاشته و آنها را به تقلید از مسائل انحرافی از جمله استعمال مواد مخدر می‌کشانند. رسانه‌های جمعی نیز مانند خانواده مدرسه مسئولیت بزرگی در قبال کودکان نوجوانان و جوانان دارند که در صورت خوب استفاده نکردن از آن عواقب وخیمی در پی دارد. (اورنگ، 1367 ، ص166 )

7 ـ تسلط گروههای اقلیت نژادی: در جوامعی که حکومت اقلیت بر اکثریت افراد جامعه به صورت یک پدیده اجتماعی در آمده باشد و گروه اکثریت قدرت مقابله با آنها را نداشته باشد در مقابله با بی عدالتی ، نمی‌تواند بی‌تفاوت بنشیند و اگر ایدئولوژی خاصی در آن جامعه برای تغییر وضع موجود ممکن نباشد مردم برای رهایی از محرومیت‌های اقتصادی اجتماعی به مواد مخدر روی می‌آورند و تا مدتی خود را از واقعیت‌های تلخ این جهان دور نگه می‌دارند و تکرار آن باعث اعتیاد می‌شود. مثل جامعه آمریکا که سیاه‌پوستان و سرخ‌پوستان معتاد نسبت به سفید پوستان رقم بیشتری از معتاد را تشکیل می‌دهند. (انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه بوعلی ، دفتر امور اجتماعی وزارت کشور، 1365).

علل جغرافیایی اعتیاد:

رشد جمعیت: افزایش بی‌رویه جمعیت مخصوصاً در کشور‌های در حال توسعه و عقب افتاده آینده بشر مخصوصاً اطفال و جوانان را تهدید می‌کند. جوانان در پیشرفت کشور نقش بسزایی دارند اما با رشد جمعیت همه آنها بر سرکار نمی‌روند و نمی‌توانند تحصیل کنند. عدم امکانات رفاهی ـ تفریحی برای پر کردن اوقات فراغت، بهداشتی، تهیه مسکن به خصوص نگرانی و نوامیدی از آینده موجب ناراختی روانی می‌گردد و آنان برای رهایی از فشار و فراموش کردن غم آینده به طرف مواد رو می‌آورند.

زندگی در شهر و روستا:‌زندگی در شهر عامل مستقیم گرایش به اعتیاد نیست بلکه شرایط موجود در شهر‌ها مخصوصاً ازدحام جمعیت، مشکل ترافیک وضع مسکن ـ کمبود روابط عاطفی منجر به ناراحتی‌های روانی و خستگی جسمی می‌گردد و به علت فقدان همبستگی بین افراد خانواده و بی‌اعتنایی به معنویات که مسبب افزایش بی‌قیدی و بی بند و باری و بالاخره عدم انطباق اجتماعی و گرایش به استعمال مواد مخدر افزایش می‌یابد.

روستاییان که اکثر دارای روابط عاطفی خوب هستند و در غم و اندوه یکدیگر شریک هستند از بسیاری از مفاسد شهر‌ها دور می‌باشند ولی روستاییان که برای کار به شهر‌ها می‌روند به علت معضلات شهری خستگی جسمی و ناراحتی‌های روانی به انواع مواد مخدر معتاد می‌شوند و آنها به روستا که بر می‌گردند عدة زیادی را معتاد می‌کنند.

مهاجرت به شهر‌ها: روستاییان به علت تهی‌دستی و درآمد کم و کار مشقت بار به شهر‌ها مهاجرت می‌کنند آنها که پول و سرمایه چندانی ندارند در آلونک‌ها زندگی می‌کنند با سوء استفاده آنها را به توزیع مواد وا می‌دارند که کم‌کم خود معتاد می‌شوند نوجوانان یا جوانانی که از کانون گرم خانواده جدا می‌شوند در اثر کارکردن به نیاز‌های اولیه خود می رسند امّا چون احساس افسردگی می‌کنند و برای آرام کردن خود به سیگار و به بعد سایر مواد رو می‌آورند. ( دانش، 1379 ، صص 125 ـ 127)

علل اقتصادی اعتیاد:

فقر به تنهایی از علل اعتیاد نمی‌باشد در خانواده‌های فقیر و تهی دست که روابط خانوادگی توأم با تعاون و همکاری، همدلی و صفا است افراد خانواده کمک به یکدیگر را وظیفه خود می‌دانند و گرایش به اعتیاد کمتر است اما در خانواده‌هایی که ثروتمند است پول جانشین انسانیت و عطوفت می‌شود. ثروتمندان با استفاده از امکاناتی که دارند برای خوش‌گذرانی، انواع مواد مخدر را مصرف می‌کنند. اطفال و نوجوانان آنان با پولی که در اختیار دارند به جستجوی لذت به طرف اعتیاد کشانده می‌شوند. از پژوهشهایی که در سال 1997 سازمان نظارت بر مواد مخدر وابسته به سازمان ملل به عمل آورد در کشور‌های فقیر آفریقا اعتیاد به مراتب کمتر از کشور‌ سوئد در آمریکا می‌باشد.

علل سیاسی اعتیاد:

دولت های سلطه‌گر برای نیل به اهداف شوم سیاسی خود غارت منابع ملی کشور‌های مورد نظرشان و به زانو در آوردن ملتها مخصوصاً جوانان با فراهم نمودن وسایل قاچاق و توزیع مواد مخدر. آنان را به پرتگاه خواری و ذلت و مرگ و اعتیاد می‌کشانند. مهمترین نمونه سیاست انگلیسی ها در مورد مستعمرات خود و آمریکا در جنگ ویتنام است. (دانش، 1379 ، صص 129 و 130)

فصل چهارم: راههای پیشگیری از اعتیاد

فصل چهارم

راههای پیشگیری از اعتیاد

راههای زیر‌بنایی

آموزش به وسیله رسانه‌های گروهی

آموزش مراقبت‌های دوران بارداری و بعد از آن

آموزش روابط خانواده

پیشگیری در میحط اجتماعی

همکاری بین‌المللی

راههای پیشگیری از اعتیاد

از مهمترین مباحث در اعتیاد پیشگیری از اعتیاد است زیرا درمان اعتیاد کار خیلی سختی است و تا زمانی که خود فرد معتاد نخواهد نمی‌توان اعتیاد او را درمان کرد. بنابراین جوامع سعی می‌کنند از بروز اعتیاد در جامعه پیشگیری کنند.

ما چند مورد را که در پیشگیری از اعتیاد نقش دارند در زیر شرح می‌دهیم.

1ـ راههای زیر‌بنایی: راههای زیر‌بنایی شامل موارد زیر است: 1ـ مبارزه وسیع گسترده و همه جانبه بر علیه قاچاق مواد مخدر 2ـ از بین بردن فقر کاهش دادن فاصله‌های طبقاتی و نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی 3ـ توزیع عادلانه ثروت در جامعه، رفع مشکل بیکاری والدین، مهار تورم 4ـ جلوگیری از تراکم جمعیت در محله‌های فقیر‌نشین و کم‌درآمد 5ـ ریشه‌کن نمودن بیسوادی والدین 6ـ ایجاد مراکز مشاوره و راهنمایی نوجوانان درسطح گسترده (www.tebyan.net)

2ـ آموزش به وسیله رسانه‌های گروهی: رسانه‌های گروهی با آموزش و روشن نمودن اذهان عمومی در پیشگیری از اعتیاد وظایف بس خطیری را بر عهده دارند مصاحبه با چند نفر معتاد برای تشریح خطرات مرگ اعتیاد کافی نیست. معتادین پس از دستگیری اظهار ندامت می‌کنند ولی پس از آزادی از زندان دوباره مصرف مواد را شروع می‌کنند. باید تمام عواملی که در گرایش به اعتیاد موثرند و همچنین اثرات جسمی و روانی مواد مخدر و عواقب وخیم آن‌ها جزء برنامه همیشگی رسانه‌های گروهی باشد.

3ـ آموزش مراقبت‌های دوران بارداری و بعد از آن: عبارتند از آموزش رعایت بهداشت و تغذیه، تا جنین سالم رشد کند. تاکید بر مفسرات کشیدن سیگار و مصرف مواد مخدر و دارو‌های روان‌گردان و مشروبات الکلی و آموزش درمان صحیح انواع بیماریهایی که کودکان مبتلا می‌شوند. آموزش پیشگیری از رشد بی‌رویه جمعیت و کثرت اولاد.

4ـ آموزش روابط خانواده: آموزش اثرات نفاق، ناسازگاری ، تشنج در محیط خانواده از هم‌گسیختگی افراد مخصوصاً طلاق، کمبود محبت، طرد، تحقیر و شکنجه‌ کودکان باید با بیان ساده فیلم‌های کوتاه آموزش داده شود توجه به بهداشت روانی جامعه ـ رعایت ادب و احترام، رعایت حقوق دیگران و رعایت قوانین و مقررات باید در رأس برنامه‌های دولت قرار بگیرد.

5ـ پیشگیری در محیط اجتماعی: 5ـ1ـ در محیط تحصیلی: از دوره دبستان باید مضرات مواد مخدر و دارو‌های روان‌گردان و مواد تبخیر شونده و مایعات به دانش‌آموزان تشریح شود. دانش آموزان که به علت وضع جسمی و یا روانی زمینه مستعد به معتاد‌شدن را دارند باید تحت مراقبت بیشتری قرار گیرند. تماس دائمی بین اولیا و مربیان توأم با همکاری ، جهت اطلاع از وضع تحصیلی رفتار و کردار دانش آموزان برای پیشگیری از اعتیاد واجب است. تجمع دانش‌آموزان، در نقاط مختلف پس از تعطیل مدارس باعث ارتباط معتادین و توزیع کنندگان مواد مخدر با دانش آموزان می‌گردد.

5ـ2ـ سهولت دسترسی: سهولت دسترسی به مواد مخدر و دارو‌های روان‌گردان از عوامل بسیار مهم اعتیاد است. فروش هر نوع مواد یا دارو های روان‌گردان واعتیاد آور باید با تجویز پزشک انجام گیرد تا به آسانی به مواد اعتیاد آور دسترسی نداشته باشند.

5ـ3ـ مراقبت پارکها و مجامع عمومی: مراقبت میادینی که کارگران برای کاریابی جمع می‌شوند باید در اولویت مبارزه با اعتیاد قرار گیرند. کشف محموله‌های زیاد مواد مخدر با اینکه قابل تعیین است اما کافی در پیگیری از اعتیاد نیست. مبارزه با توزیع کنندگان مواد مخدر به طور مستمر در نقاطی که مواد مخدر خرید و فروش می‌شوند باید انجام گیرد و با کنترل شبانه‌روزی از پارک‌ها که معمولاً انحرافات نوجوانان با استفاده از دوست‌های نابابت که در آنجا آشنا می‌شوند بیشتر است.

5ـ4 ـ تفریحات سالم: برای پر کردن اوقات تمام گروههای سنی باید امکانات و تفریحات سالم مخصوصاً ورزش فراهم گردد. تنظیم برنامه‌های هنری ورزشی و جذب اطفال و نوجوانان برای انجام کارهای فوق برنامه تحصیلی در پیشگیری از اعتیاد نقش دارد.

5ـ5 ـ اشتغال به کار: اشتغال به کار سبب ثبات شده تا از بیماری از انحرافات اجتماعی جلوگیری کند. بیکاری که توام با اضطراب و ناامیدی از آینده است افراد را به طرف اعتیاد می‌کشاند. جمع‌آوری ولگردان از قبیل گل‌فروشی، فال، آدامس و غیره که اشتغال دارد. برای پیشگیری از توزیع مواد مخدر و اعتیاد لازم و ضروری است.

5ـ6 ـ اجرای روشهای مناسب بعد از بازداشت و محکومیت: معتادینی که بازداشت می‌شوند باید ضمن تحمل مجازات، با اجرای روشهای اصلاحی و تربیتی توأم با درمان روانی برای زندگی عادی اجتماعی آماده گردند. زندانی‌های که قبلاً معتاد بوده‌اند حتماً باید از سایر زندانیان مخصوصاً قاچاقچیان تفکیک و در مراکز باز‌پروری نگهداری شوند اجرای برنامه‌های زندان و موسسات مختلف دیگر معتادین را به رعایت انضباط و کار عادت می‌دهد گذشته از ورزش، کار معتادین باید پرتحرک باشد اشتغال در فضای آزاد از قبیل سد‌سازی، راه‌سازی و ...

سم‌زدایی بدن معتاد بسیار تأثیر دارد حمایت و هدایت زندانیان که آزاد می‌شوند از موارد مهم در پیشگیری از اعتیاد مجدد است.

5ـ 7 ـ ارائه گواهی عدم اعتیاد: درخواست ارائه برگه عدم اعتیاد در موقع استخدام تقاضای گواهینامه راهنمایی و رانندگی ورود به دانشگاه‌ها باید الزامی و اجباری گردد. از رانندگان معتاد مخصوصاً رانندگان و وسایل سنگین و عمومی برای پیشگیری از تصادفات باید ممانعت شود.

6ـ همکاری بین‌المللی: بدون همکاری بین‌المللی هیچ کشوری در مبارزه با مواد مخدر پیشگیری از افزایش تعداد معتادین موفق نخواهد بود به طوری که دیپلماتهای بعضی از کشور‌ها با استفاده از مصونیت سیاسی در امر قاچاق مواد مخدر دخالت دارند. و بعضی از مقامات عالی رتبه کشور‌ها نیز با سازمان مافیا برای پیشبرد مقاصد دولت‌های سلطه‌گر همکاری می‌کنند که در این صورت مبارزه با قاچاق امری مشکل‌تر می‌شود. (دانش، 1379 ، صص 137 ـ 140).

فصل پنجم:‌ درمان اعتیاد

فصل پنجم:‌

درمان اعتیاد

مرحله اول: بازگیری (دارویی و غیر دارویی)

مرحله دوم: بازتوانی

استفاده از آنتاگوئیست‌ها (روان درمانی غیر دارویی)

درمان

به طور کلی درمان معتادین در مرحله دارو که در هر مرحله روشهای مختلف درمانی به کار گرفته می‌شود. 1ـ مرحله اول باز‌گیری (دارویی ـ غیر دارویی )

1ـ 1 : ترک تدریجی (دارویی) : امروزه یکی از روشهای شایع و متداول دارو درمانی در جهت ترک وابستگی بدنی اعتیاد به مشتقات تریاک به ویژه مرفین و هروئین استفاده از ترکیب متادون است. در این شیوه سعی می‌شود با رعایت مراقبت‌های پزشکی خاص ترکیب متادون با برنامه‌ریزی به طور کوتاه مدت یا دراز مدت جانشین مصرف هروئین گردد. استفاده مناسب متادون از نظر کمی می‌تواند اثرات دارویی هروئین را به صورت مصرف در بدن خنثی نماید. متادون به عنوان عامل خنثی کننده در برابر اثرات هروئین عمل می‌کند. مصرف متادون به گونه‌ای نشانه‌های ناشی از قطع هروئین را کاهش می‌دهد و فرد معتاد در وضع جسمانی مناسبتری مبادرت به ترک تدریجی هروئین بنماید.

1ـ 2 ترک ناگهانی (دارویی) : در این روش معتاد به طور کلی از یکباره مصرف خودداری می‌کند و زیر نظر پزشک متخصص به منظور تسکین نشانه‌های ترک از برخی از دارو‌های کمکی (غیرمتادون) استفاده می‌کند و پس از اتمام این دوره و تأیید عدم اعتیاد، معتاد می‌تواند با مراجعه به

1ـ3 ترک تدریجی (غیردارویی) این روش که بیمار ساده که علاوه بر کاربرد‌های سنتی، قدیمی امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرد بدین ترتیب که طبق جدول خاص زیر نظر پزشک متخصص که بر حسب نوع اعتیاد و میزان مصرف تهیه می‌شود. فرد سعی می‌کند به تدریج از مصرف روزانه خود کم نماید. تا آنکه پس از اقتضای دوره مقرر، میزان مصرف به صفر برسد. و پس از ترک کامل و تأیید آزمایشگاهی نسبی بر عدم اعتیاد بیمار باید تحت درمان روحی قرارگیرد.

1ـ 4 ـ ترک ناگهانی (غیردارویی) این روش بدون هیچ گونه دارویی و به منظور سم‌زدایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدین ترتیب که فرد معتاد در یک محیط خاص که در زمان ترک به خود و دیگران صدمه وارد ننماید نگهداری می‌شود تا چند روز ترک کند و معمولاً این دوره 2تا 12 روز به طول می‌انجامد که نوسان آن بستگی به میزان ، نوع مصرف و فرد معتاد را ،ترک ناگهانی سبب ایجاد نشانه‌های ترک می‌گردد. و در مواردی از جمله اعتیاد به باربیتوریک‌ها احتمال مرگ وجود دارد. عده‌ای از متخصصان این روش را غیر انسانی می‌دانند و به آن اعتقادی ندارند و این روش به صورت الگوی آزمایش در برخی از مراکز درمان مورد استفاده قرار گرفته و نتایج دقیقی از آن بدست نیامده است.

2ـ مرحله دوم بازتوانی: این مرحله پس از اتمام دوره نارگیری آغاز می‌گردد و در آن از روشهای زیر استفاده می‌شود.

2ـ روان درمانی غیر دارویی : منظور آن بخش از درمان می‌باشد که به وسیله‌ی آن بیمار بتواند تعادل جسمی و روحی خویش را بازیافته و به زندگی متعارف و سازنده‌ای مشغول گردد و درمان به وسیله بستری سراپایی بیمار صورت می‌گیرد و هدف درمان ، افزایش آگاهی بیمار نسبت به مشکل خود و برطرف کردن یا کاهش دادن تعارضات بیمار و باز نمودن روزنه‌ای به سوی یک زندگی با هدف که شامل موارد زیر است.

2ـ2 ـ روش پنهانی (حساس سازی) : در این روش درمانگر سعی می‌کند با ایجاد شناخت نسبی فرد معتاد را تشویق به درک خاطرات ناخوشایند اعتیاد و بعد خاطرات ناخوشایند آن بنماید و در این روش درمانگر از معتاد می‌خواهد تا آنجا که برایش امکان دارد درباره‌ای خاطرات ناخوشایند اعتیاد فکر نکند تا به نحوی قابل درک احساس کند که چگونه بر اثر اعتیاد خوار و ذلیل گشته است.

2ـ3 ـ روش خاموش سازی و رفع حساسیت : این روش مبتنی بر نظریه‌ای است که واکنش‌های شرطی سبب تداوم رفتار خاص فرد می‌گردد.

در این روش درمانگر سعی می‌کند محرک‌های شرطی موثر بوده را تشخیص بدهد و سپس با درک درجه اهمیت محرک‌های شرطی، درمانگر معتاد را به تدریج در جلسات متعدد با محرک‌های فوق به ترتیب اهمیت کیفی از پایین به بالا مواجه سازد. در این مرحله با اتخاذ روشهای مناسب نظیر هیپنوتیزم و برقراری آرامش سعی می‌کند از ایجاد واکنش‌های شرطی که توأم با اضطراب و تمایل به مصرف مواد است جلوگیری نماید.

2ـ4ـ هیپنوتیزم: با استفاده از این روش درمانگر سعی می‌کند بتدریج جنبه‌های مخرب رفتاری معتادان را که در جریان تداوم اعتیاد حائز اهمیت است تغییر داده و نوعی مقاومت را در مقابل اجبار رفتار‌های ناهنجار مصون دارد یکی دیگر از موارد استفاده درمانگر می‌کوشد با ایجاد زمینه‌های مساعد بتدریج فرد معتاد را نسبت به اثرات منفی اعتیاد شرطی نمایند در واقع سعی می‌کند با مرور انعکاس‌های شرطی نامطلوب را که به علت مصرف به وجود آمده خنثی و بازخورد‌های نوین و سازنده جایگزین آن کند.

2ـ 5 مکانیسم پاداش: بدین ترتیب ابتدا سعی می‌شود و عامل تشویق کننده و عواملی که وجود آنها در تداوم اعتیاد موثر بوده و همچنین عوامل بازدارنده که فرد معتاد را منصرف کند. برای این منظور درمانگر سعی می‌کند با بررسی خصوصیات جسمی، شخصیتی و روان چه قبل و چه بعد از اعتیاد فرد تسهیلاتی مناسب به منظور پاداش در قبال تعهداتی از جانب معتاد برای او فراهم کند.

2ـ 6ـ کاردرمانی: کاردرمانی پس از مرحله بازگیری و سپری شدن مراحل مقدماتی بازتوانی با ارزیابی استعداد‌ها، تمایلات و امکانات معتاد به تدریج از کارهای سهل و تشویق کننده شروع و به کارهای مشکل‌تر تا حد فعالیت‌های حرفه‌ای پیش می‌رود.

2ـ7ـ نقش مددکاری: یک مدد کار خوب در زمینه اعتیاد در درجه اول سعی می‌کند با استفاده از روشهای حرفه‌ای خاص خود، گذشته و حال معتاد را از جنبه‌های مختلف بررسی کند و بداند که ویژگیهای روانی، شخصیتی ، رفتاری معتادان، صرفاً قبلب از اعتیاد بوده و یا بعد از آن قادر به شناخت مشکلات وی می‌شود و با کمک تیم درمانی نقشه‌ای انتخاب کند که بتواند در بهبود معتاد مؤثر باشد.

2ـ8 ـ نقش مشاوره: یکی از روشهای متداول کمکی در زمینه‌های روانی است. مشاور سعی می‌کند با ایجاد انگیزه و رغبت معتاد را بر آن دارد که با حداکثر استفاده از امکانات خود و بر اساس تصمیم‌گیری در حل تضاد‌ها و مشکلات خویش یا انتخاب بهترین روش و عملکرد آن فائق آید. استفاده از آنتاگوئیست‌ها (روان درمانی دارویی).

استفاده از آنتاگوئیست‌های مواد مخدر (پادزهرهای مواد مخدر) که در سال 1960 به عنوان توان بخشی در درمان معتاد و به ویژه خنثی کردن و جلوگیری از اعتیاد مجدد استفاده قرار گرفت آنتاگوئیست‌ها ترکیباتی هستند که مصرف آنها باعث جلوگیری از اثرات دارویی مواد مخدر هستند و در صورتی که به مقدار تزریق شده مصرف شود اثر مواد مخدر را خنثی و در نتیجه موجب تشنگی نمی‌گردد و چون مصرف آن به خودی خود اعتیاد آور نیست از این رو استفاده درمانی آن توأم با وابستگی‌ بدن نمی‌شود.

از آنتاگوئیست‌های مواد مخدر به عنوان تست اعتیاد استفاده می‌شود.

بدین ترتیب اگر این ماده به فرد تزریق و نشانه‌های ترک ظاهر گردد و می‌توان علامتی بر اعتیاد فرد محسوب شود.(اورنگ، 1367 ، صص 136 ـ 152).

نتیجه‌گیری:

با توجه به مطالبی که در این نوشته مورد بررسی قرار داده‌ایم متوجه می‌شویم که اعتیاد این بلای خانمان سوزنه تنها برای جامعه‌ی ما بلکه برای کل جوامع به عنوان یک مسئله‌ی مهم مطرح است. زیرا اعتیاد ریشه‌های یک جامعه را می‌سوزانند و نسل جوان و آینده ساز یک کشور را به تباهی می‌کشاند امید وآرزو را در یک ملت از بین می‌برد. احساسات و معنویات فردی را می‌کشد. پس چه باید کرد؟ به نظر من مهترین مسئله در جلوگیری از اعتیاد بحث پیشگیری است. زیرا در جامعه‌ی ما دسترسی به مواد مخدر خیلی آسان است و هر فردی که بخواهد می‌تواند به مواد مخدر دسترسی داشته باشد بنابراین ما باید بنیان‌های خانواده را در جامعه‌ی‌مان محکم کینه و فضای آرامش و صمیمیت را در این کانون استوار سازیم اما این مهم محقق نمی‌شود. مگر تا زمانی که مشکلات فرهنگی و مسائل و مشکلات اقتصادی و بی‌عدالتی‌ها در جامعه از بین برود. مسئله‌ی دیگری که در بحث پیشگیری از اعتیاد مطرح است. بحث آموزش و اطلاع‌رسانی از عوارض و مصیبت‌هایی است که از طریق ابتلا به این مواد زهر‌آگین برای فرد بوجود می‌آید.

بنابراین با توجه به این که درمان قطعی برای اعتیاد وجود ندارد یا خیلی دشوار و پر هزینه است. نتیجه می‌گیریم برای اینکه جامعه‌ای شاد و امید وار و سرزنده داشته باشیم باید از رخنه‌کردن این مواد شیطانی به ارواح جوانان میهنمان پیشگیری کنیم.